اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder یا اختلال سوگ مطول PGD به نوعی جدیدترین طبقه تشخیصی در نظام تشخیصی روانشناختی جهان محسوب می شود. این اختلال به تازگی در نظام طبقه بندی آماری و تشخیصی اختلالات روانی امریکا DSM و نظام طبقه بندی بیماری های سازمان ملل ICD-11 وارده شده است.
اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder در پاندمی کووید19 به شدت افزایش یافته است. می توان گفت در حقیقت یکی از عوارض این پاندمی وحشتناک در حوزه روانشناختی تلقی می شود. با توجه به فوت مداوم بیش از 10 میلیون نفر بابت کووید19 طی 2 سال اخیر، بروز اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder شدت بیشتری یافته است.
بنابراین، به پیشنهاد دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس انستیتو رزا مایند با توجه به نیاز به شناختن این اختلال، در ادامه به معرفی و بررسی اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder پرداخته ایم.
انجمن های تخصصی روانشناسی بالینی
سوگ چیست؟
هیچ تعریف ساده و یک دستی از سوگ در متون تخصصی علمی وجود ندارد. اما می توان بر اساس یافته های روانشناسی و جامعه شناسی فرهنگی، نشانه هایی که دال بر یک واکنش سوگ بهنجار normal grief reaction هستند را بیان نمود.
سوگ پس از مرگ یکی از عزیزان و نزدیکان شامل مجموعه ای ناهمگون از واکنش ها است که طیفی از موارد عاطفی /هیجانی، شناختی، رفتاری، و بدنی somatic را در بر می گیرد.
مهمترین عوامل موثر در مشخص ساخت تفاوت های فرد در نحوه واکنش سوگ و سازگاری فرد با فقدان عزیز از دست رفته شان عبارتند از:
- چه کسی از دست رفته است؟
- میزان نزدیکی رابطه با متوفی (فرد فوت شده)
- چگونگی فوت فرد متوفی
- حمایت های اطرافیان برای بازماندگان
- عوامل شخصیتی فرد سوگوار
خصوصیات و الگوهای واکنش سوگ طبیعی
به طور معمول واکنش سوگ بهنجار اغلب به شکل موجی است. موج هایی از سوگ همراه با واکنش های شدید، و ناگهانی که می توانند بر اساس عوامل یادآور درونی یا بیرونی به راه بیفتند، ایجاد می شوند.
به طور معمول در مراحل اولیه فقدان و فوت، اکثر افراد سوگوار هیجانات مثبتی را افزون بر سوگ دردناکشان تجربه می کنند. این موارد عمدتاً شامل زمان هایی است که صحبت از خاطرات شاد و یا حکایات بامزه در مورد زندگی فرد متوفی می شود.
با گذر زمان به تدریج موج های سوگ کمتر شده و اندوه و احساس غیر واقعی بودن فروکش می کنند. البته لازم به ذکر است که فقدان های ناشی از ضایعه های شدید همچون فوت فرزند، مرگ های ناگهانی، و مرگ های بر اثر وقایع خشونت بار مسلماً زمان بیشتری از سوگ را برای حل و فصل طلب می نمایند.
در عین حال لازم به ذکر است که واکنش های سوگ بهنجار و نرمال در تعطیلات، سال مرگ ها و سالگردهای رخدادهای خاص (تولد، ازدواج، موفقیت و …) فرد متوفی نیز تشدید می شوند.
اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder چیست؟
اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder رایج ترین نوع از انواع سوگ های پیچیده complicated grief در بزرگسالان محسوب می شود. در این اختلال فرد با شدت روزهای اول همان حالات و واکنش های سوگ را تا مدت های طولانی (بیش از 6 الی12 ماه پس از فوت فرد متوفی) را در خود دارد.
اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder خصوصیاتی دارد که عبارتند از:
- اشتغال ذهنی شدید و پایدار با فرد متوفی
- دشواری پذیرش مرگ فرد متوفی
- احساس اینکه بخشی از وجود فرد سوگوار به همراه متوفی، مرده است
- دشواری ادامه زندگی
- کرختی هیجانی
- اجتناب از چیزها، مکان ها، و یا فعالیت هایی که یادآور فرد متوفی هستند.
- نشخوار ذهنی در مورد اینکه چطور می شد از مرگ فرد متوفی اجتناب نمود
- سرزنش و دیگران بابت فوت عزیز از دست رفته
آمار های اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder
طبق بررسی هایی که در چند سال گذشته صورت گرفته اند، حدود 7 درصد از افرادی که کسی را از دست داده و واکنش سوگ دارند، دچار اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder می شوند. البته این میزان در بین افرادی که فرزندشان فوت شده و یا دلیل مرگ متوفی مرگ ناگهانی و یا بر اثر خشونت بوده است، بسیار بیشتر است.
اما طبق گزارش های سازمان جهانی بهداشت و انجمن روانپزشکی ایالات متحده امریکا، این میزان در پاندمی کووید19 چندین برابر شده است.
تفاوت سوگ عادی با اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder چیست؟
لازم به ذکر است که اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder متفاوت از واکنش سوگ بهنجار است. تفاوت در این است که در اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder واکنش های شدید به سوگ حتی مدت ها پس از فقدان به همان میزان اولیه نیرومند است.
در نتیجه، به واسطه اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder کارکردهای روزمره زندگی عادی فرد سوگوار مبتلا به اختلال سوگ مطول Prolonged Grief Disorder مختل می شوند.
در حقیقت دیگر ان حالت موج های فروکاهنده سوگ در اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder وجود نداشته و انگار که فرد تازه داغدار شده است!
گاه ممکن است تغییرات یا انعطاف پذیری خفیفی در شیوه های سوگواری در افراد دارای اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder نیز مشاهده شود.
لازم به ذکر است که تاکید شود واکنش سوگ بهنجار می تواند شدید بوده و بیش از 6 ماه طول بکشد؛ بدون اینکه حتی به طور خودکار ناهنجار تلقی گردد. نکته مهم در اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder تاثیرات قابل توجه آن بر کارکردهای زندگی روزمره فرد، اجتماعی، و شغلی فرد است.
تفاوت اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder با افسردگی MDD چیست؟
یکی از موارد بسیار مهم در تشخیص اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder، تمایز قایل شدن بین این اختلال و اختلالات خلقی به ویژه افسردگی MDD است.
از دست دادن عزیزان به واسطه مرگ یکی از عوامل جدی خطرساز بروز افسردگی است. طی بررسی های جهانی صورت گرفته، حدود 15 درصد از تمامی بیوه ها (مردان /زنانی که همسرشان فوت شده) در سال اول پس از مرگ همسر دچار افسردگی می شوند. حدود 12 درصد از بیوه ها نیز افسردگی را طی 2 سال پس از فوت همسر تجربه می کنند.
تحقیقات جالب توجه اخیر نشان داده اند که بین 50 تا 70 درصد از کسانی که اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder دارند، به طور همزمان به افسردگی MDD نیز مبتلا هستند.
اولین پارامتر تمایز بین اختلال سوگ مطول Prolonged Grief Disorder و افسردگی بررسی این است که آیا افکار و هیجانات منفی حول فرد متوفی هستند یا به همه امور زندگی تعمیم داده شده اند؟
در صورتی که این افکار متمرکز بر متوفی باشند، اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder است. اما در صورتی که سیال و تعمیم یافته به عرصه های مختلف زندگی باشند، تشخیص اختلال افسردگی عمیق Major Depressive Disorder مطرح است.
اهم تفاوت های سوگ مطول با اختلال افسردگی عمیق
سایر تفاوت های اختلالات خلقی و اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder عبارتند از:
- افراد افسرده معمولاً ملال و تنگ خلقی همراه با نشخوار ذهنی بدبینانه و احساس ناامیدی در زندگی دارند.
- افراد دارای اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder سوگی شدید و پایدار نسبت به فرد متوفی دارند که در افسردگی مشاهده نمی شود.
- در افسردگی، فرد به تدریج احساس علاقه و توان کمتری برای لذت بردن از فعالیت های روزمره زندگی دارد. در حالی که فرد دارای اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder دارای نشخوار ذهنی مداوم نسبت به فرد متوفی بوده که اغلب همراه با هیجانات مثبت نیز می باشد.
- کسانی که اختلالات سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder دارند، معمولاً به دنبال تجارب حسی ای هستند که آنها را به فرد متوفی نزدیک کند. فی المثل، در آغوش کشیدن و بوییدن لباس های متوفی، یا دیدن فیلمها، عکس ها و یا گوش دادن به صدای ضبط شده وی رایجند.
- اشخاص دارای اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder معمولاً احساس گناه در مورد کارهایی که باید برای متوفی می کردند یا حرف هایی که باید به متوفی می زدند، اما انجام نداده اند، دارند.
- یکی از واکنش های رایج در افراد دارای اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder این است که می گویند «اگر فقط … شده بود» یا «اگر فقط من … را کرده بودم» فرد متوفی هنوز زنده بود.
خطر خودکشی در اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder
یکی از موارد مشابه و رایج هم در اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder و هم در افسردگی افکار خودکشی هستند. اغلب اوقات در افراد دارای PGD افکار خودکشی معمولاً در ارتباط با آرزوی پیوند و همراهی مجدد با فرد متوفی است.
در حالت های افسردگی ناشی از سوگ، فرد با این فکر که دیگر لایق زندگی نبوده و آرزو دارد به شرایط غیر قابل تحمل پایان دهد، به خودکشی می اندیشد. همچنین در افسردگی ناشی از سوگ، فرد تصور می کند با نبودن و مردنش اطرافیان زندگی بهتری خواهند داشت.
در صورت داشتن افکار، میل و یا قصد خودکشی و خودزنی، خواهشمندیم حتماً با شماره تلفن های 123 و یا 1480 در ایران تماس حاصل فرمایید.
علایم اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder چیستند؟
سوگ و عزاداری یک واکنش کاملاً طبیعی و بهنجار در مواجهه با فقدان و از دست دادن است. به ویژه زمانی که پای جان فردی از نزدیکان و عزیزانمان در میان باشد. اما در اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder عزاداری و ماتم ما بیش از چندین ماه با شدت به طول می انجامد.
مجموعه علایم signs و نشانه های مرضی symptoms اصلی بیان شده برای توسط انجمن روانپزشکی ایالات متحده امریکا عبارتند از:
- مشکلات هویتی (احساس اینکه بخشی از وجود فرد مرده است)
- احساس برجسته عدم باور مرگ فرد متوفی
- اجتناب از عوامل یادآوری مرگ فرد متوفی
- درد شدید هیجانی مرتبط با مرگ فرد متوفی (خشم، اندوه، غضب)
- مشکلات انگیزه ادامه زندگی (مشکلات در ارتباط و تعامل با دوستان و نزدیکان، ادامه و انجام فعالیت های مورد علاقه، برنامه ریزی برای آینده و …)
- بی حسی عاطفی
- احساس اینکه زندگی بی معناست
- احساس شدید تنها ماندگی (احساس عمیق تنها بودن و جدا شدن از دیگران)
روش تشخیص اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder چگونه است؟
در فرآیند تشخیصی اختلالات سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder نکات متعددی باید مطمح نظر قرار بگیرند. مهمترین نکته توجه به زمینه فرهنگی و اجتماعی افراد است. در هر فرهنگ و یا خرده فرهنگ، انتظارات و تلقی های فردی و اجتماعی متفاوتی از رفتارهای سوگ و عزاداری وجود دارند که نمی توان آن را تعمیم عام داد.
در مورد اختلال های سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder نیز فرد علایم و نشانه های این اختلال را بیش از حد انتظار هنجارهای اجتماعی، فرهنگی خود دارد. همچنین، نمی توان وضعیت فرد را با یک اختلال روانی دیگر به شکل بهتری تبیین نمود.
طبق استاندارد معرفی شده توسط سازمان روانپزشکی ایالات متحده امریکا APA، مدت زمان حضور علایم و نشانه های اختصاصی برای تشخیص اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder برای کودکان و نوجوانان حداقل 6 ماه اخیر و برای بزرگسالان حداقل 12 ماه پس از فوت یکی از نزدیکان و یا عزیزان می باشد.
برای تشخیص لازم است علایم و نشانه های اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder تقریباً در تمام طول روز، تقریباً هر روز، و حداقل به مدت یک ماه پیاپی رخ داده باشند.
افراد دچار اختلالات سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder استرس و مشکلات کارکردی معناداری در حوزه های مهم زندگی از قبیل روابط اجتماعی، روابط خانوادگی، و روابط شغلی خود تجربه می نمایند.
راهبردهای درمانی اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder
با توجه به اینکه اختلال سوگ های طولانی Prolonged Grief Disorder معمولاً در وضعیت ابتلای همزمان به افسردگی MDD رخ می دهد، لازم است هر دو وضعیت به تفکیک و به دقت تشخیص داده شده و درمان های هر یک برای فرد مبتلا اجرا شوند.
بسیاری از افراد دارای اختلالات سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder مایلند فرد متوفی را در فکر و رفتار خود زنده نگاه دارند. برخی راهبردهای موفق برای کاهش اختلال سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder شامل موارد زیر هستند:
- از فرد مبتلا بخواهیم به تدریج کمتر برای فاتحه خوانی به مزار برود.
- به تدریج اشیاء شخصی فرد متوفی را به افراد نیازمند ببخشد.
- به تدریج با برنامه ریزی، افکار مربوط به فرد متوفی را تنها در زمان های خاصی از روز دنبال کند.
- به تدریج به آن فعالیت هایی بپردازد که از آنها در مدت سوگ اجتناب نموده است.
برخی پژوهش های تخصصی روانشناسی نشان داده اند که روان درمانی متمرکز بر سوگ grief-related psychotherapy می تواند برای درمان اختلالات سوگ طولانی Prolonged Grief Disorder موثر باشد.
در عین حال داروهایی نظیر سیتالوپرام برای کاهش همزمان علایم افسردگی و اختلال سوگ طولانی کمک شایانی می نمایند. درمان اختلال افسردگی ثانوی ناشی از سوگ تفاوتی با سایر انواع افسردگی نداشته و شامل ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی حسب درجه و شدت اختلال می باشد.
