امروزه همه جا صحبت از خود بیان گری Self-Expression ، جرات ورزی، و ابراز وجود است بدون آن که کسی به معنای واقعی و درست آن اشاره کرده باشد. سازه نظری خود بیان گریSelf-Expression ترکیبی شگفت انگیز از روانشناسی و جامعه شناسی است. به طور کلی خود بیان گری Self-Expression به معنای نوعی خرد ورزی است که فرد در لحظه، هم نفع خود و هم نفع دیگران را در نظر می گیرد.
معنای خود بیان گری Self-Expression چیست؟
خود بیان گری Self-Expression که معمولاً به آن جرات ورزی گفته می شود را می توان از دیدگاه های مختلف و به طور نسبتاً متمایز از یکدیگر مورد مطالعه و بررسی قرارداد. به عنوان مثال، برخی روانشناسان بر رفتار جرات ورزانه به عنوان یک حق اساسی برای هر فرد تاکید دارند. از نظر آنها فرد حق دارد درباره رفتار، تفکر و عواطف خویش قضاوت کند و مسئولیت مطرح کردن آن و پیامدهای مترتب بر آن را بپذیرد.
این در حالی است که برخی از تعاریف روی ابراز هیجان ها به عنوان عنصر کلیدی در خود بیان گری Self-Expression تاکید می کنند. از این زاویه، عده از متخصصان روابط بین فردی، خود بیان گری Self-Expression را ابرازی مطلوب و مناسب هر گونه هیجان غیر از اضطراب به شیوه ای که از نظر اجتماعی قابل قبول باشد، تعریف می کنند.
از نظر این تحلیل گران، جرات ورزی و خود بیان گری Self-Expression چندین طبقه از رفتارهای هیجانی را در بر می گیرد. عمومی ترین این طبقه ها رفتار مخالفتی (ایستادگی برای حقوق مشروع) است. انواع رفتارهای مخالفتی، خارج از چارچوب خود بیان گری Self-Expression و جرأت ورزی شامل رفتارهای تحریک آمیز، پرخاشگرانه، خصومت آمیز و اغلب توام با طعنه هستند.
به نظر می رسد بهترین تعریف خود بیان گری Self-Expression از این دیدگاه را ریم و مسترز در سال ۱۹۷۹ میلادی مطرح کرده اند. از نظر این روانشناسان رفتار جرات ورزانه و خود بیان گری Self-Expression نوعی رفتار بین فردی است که مستلزم صداقت و ابراز نسبتاً مستقیم تفکرات و احساسات است. این رفتار و کنشوری از نظر اجتماعی مناسب بوده و در آن احساسات و رفاه دیگران در نظر گرفته شده است.
نوع سوم از تعریف خود بیان گری Self-Expression متکی بر حقوق و ابراز درست هیجان ها به طور همزمان است. بر اساس کتاب لنگ و جاکوبوسکی در سال ۱۹۷۶، خود بیان گری Self-Expression و رفتار جرات ورزی مستلزم گرفتن حق خود و ابراز افکار، احساسات و اعتقادات خویش به نحوی مناسب، مستقیم و صادقانه است، به نحوی که حقوق دیگران را زیر پا نگذاریم.
روانشناسان دیگر نیز خود بیان گری Self-Expression و جرات ورزی را نوعی از تعامل انسانی می دانند که شخص را قادر می سازد به نفع خودش عمل کند، بدون هر گونه اضطرابی روی پای خود بایستد، احساسات واقعی خود را صادقانه ابراز کند و ضمن احترام به دیگران حقوق خود را احقاق کند.
در کنار موارد فوق، چندین تعریف کاربردی در ادبیات جرات ورزی پیشنهاد شده است. هایمبرگ، مونت گومری، مادسن و هایمبرگ (۱۹۷۷) رفتار خود بیان گری Self-Expression را به عنوان حل مسئله موثر تعریف کرده اند.
گروهی دیگر از روانشناسان پیشنهاد کرده اند که رفتار جرأت ورزانه و خود بیان گری Self-Expression شامل مهارت جستجو، حفظ یا افزایش تقویت در شرایط بین فردی به واسطه ابراز کردن احساسات یا خواسته ها است به طوری که مانع از دست دادن تقویت و پاداش شود و نیز مانع افزایش تنبیه شود.
خود بیان گری Self-Expression به عنوان سازگاری
برخی از تعاریف متخصصان خود بیان گری Self-Expression و جرات ورزی را نوعی مداخله اولیه و اصلی برای سازگاری با دنیای جدید می دانند و مطابقت آن را با نیازهای مردم در محیط ناپایدار و پر هرج و مرج امروزی مورد تاکید قرار می دهند
بر این اساس، روانشناسان مفهوم خود بیان گری Self-Expression و ابراز وجود را مهارتی آموخته شده برای سازگار کردن رفتار شخص با مطالبات شرایط بین فردی می دانند. تا جایی که برون دادهای مثبت عملکرد به حداکثر رسیده و موارد منفی به حداقل کاهش یابند.
در تمامی تعریف های این چنینی از خود بیان گری Self-Expression راحت بودن دیگران مورد ملاحظه قرار می گیرد. این امر حاکی از یک رفتار مسؤولانه است. بر این اساس ابراز احساس ها و اعمال خواسته های ما در چهارچوب خود بیان گری Self-Expression نباید با خدشه وارد کردن بر حقوق دیگران و یا سوء استفاده از دیگران که نمونه هایی از رفتار پرخاشگرانه به حساب می آیند؛ همراه شود.
به طور خلاصه، در رفتارهای خود بیان گری Self-Expression و جرات مندانه تنها این صراحت و قاطعیت پیام های ارسال کننده پیام نیست که دارای اهمیت است. بلکه فرد خود بیانگر همواره نگران احساسات دیگران نیز هست. در واقع بین رفتارهای خود بیان گری Self-Expression و گستاخی تمایز وجود دارد.
ویژگی های خود بیان گری Self-Expression و ابراز وجود مناسب
خود بیان گری Self-Expression به عنوان یک مهارت اجتماعی، دارای ویژگی هایی است و افراد دارای این رفتار، از مهارت های کلامی و غیر کلامی خاصی برخوردارند.
پروفسور لازاروس به عنوان پیشگام رویکرد تعاملی به استرس در سال ۱۹۷۳ میلادی دسته ای از پاسخ های ویژه که رفتار خود بیان گری Self-Expression را می توان بر اساس آن ها توصیف کرد شناسایی کرد که عبارتند از:
- توانایی نه گفتن
- توانایی تقاضا کردن یا سوال پرسیدن
- توانایی بیان احساسات مثبت و منفی
- توانایی شروع کردن، ادامه دادن و خاتمه گفتگوها
پس از لازاروس، گروه دیگری از روانشناسان مولفه های خود بیان گری Self-Expression را به نه طبقه افزایش دادند:
- تعریف کردن و تعریف شنیدن از دیگران
- تقاضا کردن
- آغاز کردن و ادامه دادن گفتگوها
- ایستادگی برای حقوق
- رد تقاضای دیگران
- ابراز نظرات شخصی
- ابراز ناخشنودی
- ابراز خشم
- ابراز احساسات مثبت
طبق جدید ترین بررس های صورت گرفته مولفه های خاصی جزو خود بیان گری Self-Expression هستند که می توان آنها را به شرح زیر بیان نمود:
- چگونگی حل و فصل مسائل و مشکلات ویژه اجتماعی
- توانایی مقاومت در برابر فشار گروه
- داشتن احساسی قوی از هویت و آزادی در انتخاب و عمل
- انجام مقایسه های مثبت
- به دست آوردن حمایت و پذیرش دیگران
- اجتناب از طرد اجتماعی
محورهای سنجش خود بیان گری Self-Expression در پژوهش های روانی اجتماعی
به نظر می رسد بیش از تصور اولیه ما، سازه نظری خود بیان گری Self-Expression دارای ابعاد و گستره در زندگی فردی و اجتماعی است. بر اساس این دسته بندی ها، پژوهشگران خود بیان گری Self-Expression موارد فوق الذکر را در قالب هشت ویژگی طبقه بندی کرده اند و آن را مبنای تهیه پرسشنامه های خود بیان گری Self-Expression در این زمینه قرار داده اند.
این ویژگی ها عبارتند از:
- رد تقاضای غیر منطقی دیگران بدون اضطراب و ناراحتی.
- بیان برخی محدودیّت های شخصی، نظیر پذیرش بی اطّلاعی در برخی زمینه ها، آمادگی برای مورد تأیید قرار نگرفتن، پذیرش این که گاهی ممکن است تقاضایشان رد شود و یا پاسخ نه بشنوند.
- آغازگری در روابط اجتماعی، شروع صحبت با غریبه ها.
- ابراز احساسات مثبت، پذیرش تمجید نسبت به خود، احساس راحتی در ارتباط با جنس مخالف.
- انتقاد، رفتار مخالفتی، پافشاری بر عقیده، اعتراض کردن.
- تفاوت با دیگران، درخواست تغییر رفتار از دیگران، مقاومت در برابر تحمیل ارزش های دیگران و اجتناب از آسیب رساندن به احساسات دیگران.
- ابراز وجود در موقعیّت های شغلی، تحصیلی و اجتماعی، آمادگی برای ابراز عقیده و نظر.
- ارائه باز خورد منفی، توانایی در گفتن پاسخ نه در صورت لزوم.
غالب پژوهشگران عقیده دارند، بیان عواطف و ابراز مخالفت دو ویژگی اساسی خود بیان گری Self-Expression و جرات ورزی به شمار می روند. با این حال بین رفتار مخالفتی در خود بیان گری Self-Expression و ابراز وجود با دیگر رفتارهای مخالفتی نظیر پرخاشگری، تندی، سرزنش و رفتار ناگهانی و انفجاری مرز متمایزی وجود دارد.
این رفتارهای مخالفتی از نوع دوم که با دست اندازی به حقوق دیگران همراه هستند در گروهی از رفتارهای غیر خود بیان گری Self-Expression موسوم به رفتارهای پرخاشگرانه قرار می گیرند.
ویژگی های غیرکلامی خود بیان گری Self-Expression
ارتباط مبتنی بر خود بیان گری Self-Expression تنها به وسیله محتوای کلامی سنجیده نمی شود، بلکه همچنین به وسیله رفتارهای غیرکلامی و زبان بدنی همراه با آن نیز مورد ارزیابی قرار می گیرد.
زبان بدن Body Language یا اندام گفتاری روشی است که با استفاده از اعضای بدن خود با دیگران ارتباط برقرار می کنیم. ما این کار را با آگاهی از حرفی که بدنمان به دیگران می زند و آگاهی از پیامی که دیگران به ما می دهند انجام می دهیم.
با استفاده از زبان بدن می توانیم مستقیماً، صادقانه، و صریحاً با دیگران صحبت کنیم و احساساتمان را ابراز نمائیم. در ارتباط موثر، وضعیت بدنی مناسب و تماس چشمی از جمله ویژگی های ضروری در اجرای پاسخ های خود بیان گری Self-Expression مناسب هستند.
وضعیّت بدنی مطلوب در بیان گری Self-Expression شامل حالتی توام با آرامش و تمرکز در مقابل وضعیّت بدنی شدیداً خشک و غیرمنعطف است که ممکن است اضطراب یا خودرایی را القاء کند.
رفتارهای غیر کلامی مهم دیگر در بیان گری Self-Expression شامل تظاهرات چهره ای و حرکات بدن و ژست ها است. تظاهرات چهره ای باید با محتوای ارتباط جرات ورزانه مطابقت داشته باشند. نه این که القاء کننده اضطراب، شادمانی و یا خشمی دروغین و ساختگی باشند.
انجمن تخصصی روانشناسی و زبان بدن
حرکات بدن که نشان دهنده عدم اطمینان و عصبی بودن است (فشردن دست) و حرکاتی که خشم و تسلط طلبی را منتقل می کنند (تجاوز به فضای شخصی دیگران) به هیچ وجه با رفتارهای بیان گری Self-Expression مطابقت ندارند.
یک رفتار جرأت ورزانه از نظر وضوح و شکل ارتباط نیز دارای اهمیت است. تن صدا و روانی در بیان تضادها یا رد آن نیز اهمیت زیادی دارد. به طور کلی تقاضای بیان گری Self-Expression به وسیله منطقی بودن و وضوح رفتارهای مورد تقاضا مشخص می شود.
همچنین لحنی که با آن تقاضا صورت می گیرد باید اهمیت تقاضا را منتقل کند، هر چند لحن نباید در ارتباط با تقاضای مورد نظر امری باشد. پژوهشگران با انجام یک بررسی نظام دار و کنترل شده متوجه شدند که رفتارهای زیر نشانه بیان گری Self-Expression در روابط بین فردی هستند:
- صحبت کردن با صدای بلند
- کم بودن مدّت نهفتگی پاسخ (مکث ۱۶ ثانیه ای پیش از پاسخ دادن نشانه عدم ابراز وجود است، در حالی که مکث ۳ تا ۴ ثانیه ای نشانه ابراز وجود محسوب می شوند)
- استفاده مکرر و افراطی از ژست ها توام با نزدیک شدن و تغییر زیاد لحن صدا نیز نشانه پرخاشگری است.
پژوهشگران روانشناسی در مورد بیان گری Self-Expression به این نتیجه رسیدند که خود ابرازگری با حرکات کنترل شده، نرم، پیوسته و هدفمند همراه است. در حالی که عدم بیان گری Self-Expression با حرکاتی مثل حرکات انتقالی، لرزان و تصادفی همراه بود.
علاوه بر این، روانشناسان پی بردند که میزان تماس چشمی افراد واجد بیان گری Self-Expression ، بیشتر است. آن ها همچنین متوجه شدند که لبخند باعث می شود تا دیگران پاسخ را نشانه خود بیان گری Self-Expression بدانند.