روانشناسی مهاجرت: ریشه یابی دلایل جابجایی جمعیت نخبگان

یکی از موضوعات مهم امروزی جامعه ما مهاجرت migration و روانشناسی مهاجرت migration psychology است. پدیده فرار مغزها brain drain یکی از خطرهای جدی در راستای تخلیه جوامع از نوابغ و افراد باهوش است که از دیرباز مورد علاقه قدرت های استعماری بوده است.

از سده های گذشته انگلستان و فرانسه در حوزه های استعماری خود در آسیا و آفریقا با جذب نخبگان و نوابغ علمی و اقتصادی جوامع تحت سلطه خویش، مانع از رشد و پیشرفت آنها شده اند.

اتحاد جماهیر شوروی با برپایی و تمرکز مراکز تخصصی علمی و امکانات رفاهی در شهرهای اصلی خاک روسیه همچون مسکو و سن پیترزبورگ به شکل مداوم در حال تهی کردن کشورهای زیر سلطه خود از نوابغ و افراد باهوش بوده است. سلف آن روسیه نیز امروزه همین کار را با کشورهای مشترک المنافع کمونیستی سابق انجام می دهد.

نمونه های معروف دیگر شامل ایالات متحده امریکا و کانادا هستند که زمینه های زیادی برای جذب نخبگان دیگر کشورها از طریق مهاجرت به خاکشان فراهم می آورند. این فرآیندهای مهاجرتی به طور همزمان دارایی های مادی و نیز استعدادهای علمی کشورهای مبداء را تخلیه نموده و مسبب عقب ماندگی آتی آنها خواهد شد

حوزه مطالعاتی روانشناسی مهاجرت، مطالعه رفتارها، عوامل و عواقب روانی مرتبط با مهاجرت افراد به کشورهای دیگر است. این رشته شامل بررسی عواملی مانند تغییرات فرهنگی، تنش ‌های خانوادگی familial tensions و اجتماعی social tensions، تغییرات هویت identity alteration و تعامل با جامعه میزبان host society، استرس ‌های مرتبط با تغییرات جدید و سایر عوامل روانی است. هدف اصلی روانشناسی مهاجرت، شناسایی راهکارهایی برای کمک به افراد مهاجر در پاسخ به چالش ‌های روانی مرتبط با مهاجرت است.

در انتهای این نوشتار لینک ویدئوی توضیحات دکتر امیر محمد شهسوارانی در مورد روانشناسی مهاجرت برای مشاهده شما عزیزان ارائه شده است.

تعریف حوزه روانشناسی مهاجرت و کلیات آن

روانشناسی مهاجرت به عنوان یک حوزه پژوهشی، به بررسی رفتارها، عوامل و عواقب روانی مرتبط با مهاجرت افراد به مکان هایی غیر از محل سکونت اولیه homeland به ویژه به کشورهای دیگر می‌ پردازد.

همانطور که اشاره شد، رشته روانـشناسی مهاجرت شامل تحقیقات و پژوهش هایی چند جانبه و چند رشته ای multidisciplinary با هدف بررسی تغییرات فرهنگی cultural change، تنش‌ های خانوادگی و اجتماعی، تغییرات هویت و تعامل با جامعه میزبان، استرس‌ های مرتبط با تغییرات جدید و سایر عوامل روانی است که در اثر مهاجرت برای افراد پیش می‌ آیند. روانشناسان مهاجرت به بررسی این عوامل و تأثیر آنها بر روی رفتار و روان افراد مهاجر در جامعه مقصد می‌ پردازند.

به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، روانشناسان مهاجرت با استفاده از روش‌ های مختلفی از جمله مصاحبه، پرسشنامه و روش‌ های نظام‌ مند برای جمع ‌آوری داده‌ ها، به بررسی این موضوع پرداخته و سعی می ‌کنند تا راهکارهایی برای کمک به افراد مهاجر در پاسخ به چالش ‌های روانی مرتبط با مهاجرت ارائه دهند.

از جمله موضوعاتی که در روانشناسی مهاجرت بررسی می ‌شود، تأثیر محیط جدید بر رفتار و روان افراد مهاجر، تأثیر تغییرات فرهنگی و هویتی بر روان افراد مهاجر، تأثیر تنش ‌های خانوادگی و اجتماعی بر روان افراد مهاجر و نحوه مقابله با آنها، تأثیر استرس‌ های سازگاری و انطباق مهاجران با محیط تازه، فرهنگ پذیری acculturation و راهکارهای مقابله با آنها می ‌باشد.

در کل، هدف اصلی روانشناسی مهاجرت، شناسایی راهکارهایی برای کمک به افراد مهاجر در پاسخ به چالش‌ های روانی مرتبط با مهاجرت است. در عین حال، این رشته به عنوان یک حوزه پژوهشی مهم و حیاتی، به بررسی و شناسایی عوامل روانی مرتبط با مهاجرت و ارائه راهکارهای مقابله با آنها می ‌پردازد.

یکی از کاربردهای مهم امروزین رشته روانشناسـی مهاجرت، کمک به سیاست گذاران برای توسعه امکانات و زیرساخت هایی در راستای جذاب نمودن جامعه مبداء در راستای کاهش گرایش به مهاجرت می باشد.

انواع مهاجرت ها به چه صورت هایی هستند؟

از نظرگاه جامعه شناختی به طور کلی انواع مهاجرت های انسانی را می توان شامل مهاجرت داخلی، مهاجرت بین ‌المللی و مهاجرت بازگشتی دانست.

الف) مهاجرت داخلی:

منظور از مهاجرت داخلی internal migration اشاره به حرکت افراد از یک منطقه به منطقه دیگر در داخل یک کشور است. این نوع مهاجرت ممکن است به دلایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد.

ب) مهاجرت بین ‌المللی:

مهاجرت بین المللی international migration یا مهاجرت خارجی external migration به معنای حرکت افراد از یک کشور به کشور دیگر است. این نوع مهاجرت ممکن است به دلایل اقتصادی، سیاسی، خانوادگی و فرهنگی صورت گیرد.

پ) مهاجرت بازگشتی:

منظور از مهاجرت بازگشتی return migration به معنای بازگشت مجدد افراد به کشور خود است. این نوع مهاجرت ممکن است به دلایل فرهنگی، خانوادگی، اقتصادی و سیاسی صورت گیرد.

افزون بر موارد اصلی فوق، در شکل دیگری از دسته بندی روانشناسی مهـاجرت، انواع مهاجرت را می توان به دسته های زیر نیز تقسیم نمود که با همدیگر هم پوشی داشته و ممکن است مهاجرت فرد به طور هم زمان مشمول بیش از یک دسته گردد:

§         مهاجرت زنجیره ای chain	§         مهاجرت تناوبی (سیکلی/ گردشی) cyclical
§         مهاجرت اقتصادی economic	§         مهاجرت زیست محیطی environmental
§         مهاجرت بیرونی external	§         مهاجرت اجباری forced
§         مهاجرت درونی internal	§         مهاجرت گام به گام step
§         مهاجرت درون محدوده ای Intraregional	§         مهاجرت بین محدوده ای interregional
§         مهاجرت بین ملی transnational	§         مهاجرت داوطلبانه voluntary

 

دلایل انواع مختلف مهاجرت افراد به طور کلی چه هستند؟

افراد به دلایل متعددی ممکن است اقدام به مهاجرت و نقل مکان داشته باشند. دلایل مهاجرت افراد می تواند به طور کلی شامل عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد.

برخی از دلایل مهاجرت عبارتند از:

• رفتن به دنبال شغل و درآمد بهتر
• فرار از جنگ
• تحمل ناتوانی های سیاسی و اجتماعی
• جستجوی زندگی بهتر و رفاه بیشتر
• تحصیل در دانشگاه های برتر و امکانات بهتر
• تجربه فرهنگ های جدید و متنوع

دلایل روانشناختی مهاجرت افراد چه مواردی هستند؟

از دیدگاه روانشناختی، دلایل مهاجرت افراد ممکن است شامل یک یا چند مورد زیر باشند:

• تجربه احساس بی ‌انگیزگی و ناامیدی در کشور مبدا، که باعث می ‌شود فرد به دنبال تجربه های جدید و پویایی در کشورهای دیگر باشد.
• حس عدم تعلق به جامعه و فرهنگ کشور مبدا، به منظور پذیرش در جامعه جدید و به دست آوردن هویت جدید.
• احساس ناتوانی در کشور مبدا و عدم توانایی در تحقق آرزوهای شخصی، که باعث می ‌شود فرد به دنبال فرصت های جدید و بهتر در کشورهای دیگر باشد.
• تجربه تحریم و تعرض به حقوق انسانی در کشور مبدا، که باعث می‌ شود فرد به دنبال جامعه ای با احترام به حقوق انسانی بیشتر باشد.
• احساس ناامنی و ترس در کشور مبدا، به منظور پیدا کردن جایی که امنیت بیشتری داشته باشد.

دلایل اجتماعی مهاجرت افراد چه مواردی هستند؟

افزون بر عوامل روانشناختی، دسته دیگر از عوامل مهم مهاجرت، مسایل اجتماعی هستند. طبق بررسی های صورت گرفته توسط متخصصان و پژوهشگران روانشناسی مهاجرت سازمان ملل متحد UN عمده دلایل اجتماعی مهاجرت افراد شامل موارد زیر می باشند:

• تحمل ناتوانی های اجتماعی و اقتصادی در کشور مبدا، به منظور جستجوی فرصت های بهتر در کشورهای دیگر.
• تعرض به حقوق انسانی و احترام به حریم شخصی در کشور مبدا، به منظور فرار از سوء استفاده و سوء برخورد با شهروندان.
• تحمل تبعیض و تعرض به گروه های خاص در کشور مبدا، به منظور جستجوی جامعه با تنوع بیشتر.
• فرار از جنگ و خشونت در کشور مبدا، به منظور حفظ امنیت و سلامت جسمانی و روانی.
• جستجوی شرایط بهتر برای زندگی و تحقق آرزوهای شخصی، به منظور افزایش کیفیت زندگی.

 

اصول و مبانی روانشناسی مهاجرت شامل چیست؟

اصول و مبانی روانـشناسی مهاجرت شامل مطالعه تأثیرات روانی و اجتماعی مهاجرت بر افراد و جامعه  در مبداء و نیز مقصد می ‌شود. در این راستا، نکات زیر می ‌توانند مورد توجه قرار گیرد:

الف) تأثیرات روانشناختی مهاجرت:

مهاجرت ممکن است باعث ایجاد تنش ‌های روانی برای افراد شود. این تنش ‌ها ممکن است به دلیل جدایی از خانواده و دوستان، عدم تطابق با فرهنگ و زبان جدید، اضطراب و استرس ناشی از تغییرات زندگی و … باشند.

ب) تأثیرات اجتماعی مهاجرت:

مهاجرت ممکن است باعث تغییرات اجتماعی در جامعه شود. این تغییرات ممکن است به دلیل تغییرات در ترکیب سنی، جنسیتی و فرهنگی جامعه، تأثیر بر روی ساختار خانواده، افزایش تنوع فرهنگی و … باشند.

پ) تأثیرات اقتصادی مهاجرت:

مهاجرت ممکن است باعث تأثیر بر روی اقتصاد جامعه شود. این تأثیرات ممکن است به دلیل افزایش نیروی کار، تأثیر بر روی بازار کار، افزایش درآمد و … باشند.

ت) تأثیرات فرهنگی مهاجرت:

مهاجرت ممکن است باعث تأثیر بر روی فرهنگ جامعه شود. این تأثیرات ممکن است به دلیل تغییر در ترکیب فرهنگی جامعه، افزایش تنوع فرهنگی و … باشند.

اهداف روانشناسی مهاجرت شامل چه مواردی می شود؟

اهداف مورد نظر در روانشناسی مـهاجرت شامل مطالعه و درک تأثیرات روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مهاجرت بر افراد و جامعه است. هدف اصلی این رشته، کمک به بهبود کیفیت زندگی quality of life مهاجران و جامعه در برابر تحولات مختلف مهاجرت است.

به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس انستیتو رزا مایند IPBSES، از دیگر اهداف این رشته جذاب می ‌توان به شناسایی عوامل مؤثر در تأثیرات مهاجرت، ارائه راهکارهای پشتیبانی روانی و اجتماعی برای مهاجران و جامعه، و بهبود فرهنگ سازمانی و سیاست ‌های مهاجرتی اشاره کرد.

کاربردهای عمومی و کلی روانشناسی مهاجرت چیست؟

با توجه به توانمندی های رشته روانشناسی مـهاجرت و دامنه فعالیت های آن، کاربردهای اصلی روانشناسی مهاجرت شامل موارد زیر می باشند:

1. ارائه خدمات روانشناختی و روان ‌درمانی به مهاجران و خانواده‌ های ایشان.
2. تحلیل و بررسی تأثیرات مهاجرت بر رفتار، شخصیت و سلامت روانی مهاجران
3. شناسایی عوامل مؤثر در تأثیرات مهاجرت و ارائه راهکارهای پشتیبانی روانی و اجتماعی برای مهاجران و جامعه
4. طراحی و اجرای برنامه ‌های آموزشی و آگاهی ‌بخشی در زمینه مهاجرت و تأثیرات آن بر روان و سلامت افراد
5. بهبود فرهنگ سازمانی و سیاست‌ های مهاجرتی با توجه به نظرات و تحلیل ‌های روانشناسان
6. ارائه مشاوره به سازمان ‌ها و جامعه در خصوص مسائل مربوط به مهاجرت و تأثیرات آن بر روان و سلامت افراد.

کاربردهای روانشناسی مهاجرت در پژوهش های جامعه شناسی چیست؟

با توجه به این که حوزه روانشناسی مـهاجرت یک حوزه بین رشته ای multidisciplinary است، مهم ترین کاربردهای روانشنـاسی مهاجرت در پژوهش های جامعه شناسی شامل موارد زیر می باشند:

1. بررسی تأثیرات مهاجرت بر جوامع میزبان و جوامع مهاجر.
2. بررسی تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مهاجرت بر جوامع میزبان و جوامع مهاجر.
3. بررسی عوامل مؤثر در تأثیرات مهاجرت بر رفتار و نگرش افراد.
4. بررسی تأثیرات مهاجرت بر ساختار جمعیتی، فرهنگی و اجتماعی.
5. بررسی تأثیرات مهاجرت بر سیاست‌ های دولت و سازمان‌ های مربوط به مهاجرت.
6. پیش ‌بینی رفتارهای آینده در جامعه‌ های مهاجر و میزبان با توجه به تحلیل ‌های روانشناسی.

کاربردهای روانشناسی مهاجرت در مدیریت منابع انسانی سازمان ها و روانشناسی صنعتی و سازمانی چیست؟

با توجه به اینکه بخش مهم مهاجرت افراد تامین نیازهای معاش و نیز گردش مالی و اقتصادی آنها است، روانشناسی مهاجرت در حوزه های مرتبط با منابع انسانی human resource در سازمان ها نیز پر کاربرد است. روانشناسی صنعتی و سازمانی در حقیقت کاربردهای تخصصی روانشناسی در محیط های کاری است که طیف وسیعی از موارد از استعدادیابی و استخدام تا مسایل مربوط به بهره وری حین کار و نیز حتی موضوعات مرتبط با بازنشستگی پرسنل سازمان ها را در بر می گیرد.

در این زمینه کاربردهای روانشناسی مهاجرت در مدیریت منابع انسانی سازمان ها و سایر حوزه های روانشناسی صنعتی و سازمانی عبارتند از:

1. بررسی تأثیرات مهاجرت بر فرهنگ سازمانی و تعاملات بین فرهنگی در سازمان ها.
2. تحلیل تأثیرات مهاجرت بر رفتار و نگرش کارکنان در سازمان ها.
3. ارائه راهکارهایی برای بهبود تعاملات بین کارکنان مهاجر و میزبان در سازمان ها.
4. طراحی و پیاده سازی برنامه های آموزشی و توانمند سازی برای کارکنان مهاجر و میزبان در سازمان ها.
5. بررسی عوامل مؤثر در تأثیرات مهاجرت بر عملکرد و بهره وری سازمان ها.
6. ارائه راهکارهایی برای مدیریت تنش های روانشناختی و فشارهای اجتماعی در کارکنان مهاجر و میزبان در سازمان ها.

 

روش های تحقیق در روانشناسی مهاجرت چگونه هستند؟

حوزه روانشناسـی مهاجرت یک حوزه مطالعاتی بین رشته ای و نوپا است. روش های تحقیق در روانشناسی مهاجرت شامل روش های کیفی و کمّی است.

روش های مطالعه و بررسی کیفی در حوزه های روانشناختی مهاجرت شامل مصاحبه، مشاهده و تحلیل محتوای اسناد و گزارش های مرتبط با مهاجرت هستند.

در زمینه بررسی زمینه های روانشناسی مهاجـرت، روش های کمّی شامل بررسی و پژوهش با استفاده از پرسشنامه ها، آزمون ها و ابزارهای سنجش روانشناسی است.

همچنین، امروزه در حوزه های بین فرهنگی intercultural تحقیقات مقایسه ای comparative studies بین گروه های مهاجر و میزبان نیز در این حوزه انجام می شود.

روش های آموزش در روانشناسی مهاجرت به چه صورت هستند؟

روش های آموزش در روانشناسی مهاجرت شامل آموزش مهارت های ارتباطی، تحلیل و حل مسئله problem solving، مدیریت هیجانی و تنظیم هیجانات emotion regulation، توانمند سازی empowerment افراد برای بهبود روابط خود با دیگران، کاهش استرس stress و اضطراب anxiety، افزایش اعتماد به نفس  self-confidence و بهبود خودشناسی self-awareness است.

همچنین، آموزش مهارت های فرهنگی و زبان نیز در این حوزه مورد توجه قرار می گیرد. این روش ها با هدف بهبود روانی و اجتماعی افراد مهاجر در جامعه می باشد. به این دسته از آموزش ها از دیدگاه جامعه شناختی آموزش های فرهنگ پذیری acculturation گفته می شود

شیوه های کنترل و پیشگیری از مهاجرت 

از نقطه نظر اجتماعی مهاجرت برای کشور مبداء و سرزمین مادری افراد، عاملی برای تخلیه توانمندی، هوش، و ثروت و نوعی خسران می باشد. همچنین، در صورتی که کشورهای مقصد تعداد مهاجرانی بیش از ظرفیت های پیش بینی شده و موجود خود داشته باشند، برای آنها نیز پدیده مهاجرت می تواند بحران ساز تلقی گردد.

بر این اساس عمده رویکردهای سیاست گذران نسبت به مهاجرت، سیاست های پیشگیرانه با هدف تثبیت مکانی افراد و کاهش مهاجرت است (مگر در مواردی که هدف تعدیل های جمعیت و ایجاد تعادل های جمعیتی در پهنه های جغرافیایی درون سرزمینی باشد).

طبق برآوردهای متخصصان بین المللی حوزه روانشناسی مهاجرت، شیوه های پیشگیری و کنترل مهاجرت شامل موارد زیر می باشد:

• ایجاد شغل و فرصت های اقتصادی در کشور مبدا، به منظور جلوگیری از ترک کشور توسط افراد.
• ارائه خدمات و امکانات بهتر در کشور مبدا، به منظور جلوگیری از فرار افراد به دنبال زندگی بهتر.
• افزایش همکاری و تعاون بین کشورها، به منظور حل مسائل سیاسی و اجتماعی و جلوگیری از فرار افراد به دنبال تحمل ناتوانی های سیاسی و اجتماعی.
• تنظیم قوانین مهاجرت و کنترل ورود و خروج افراد به کشور، به منظور جلوگیری از ورود غیرقانونی و کنترل جمعیت.
• ارائه آموزش و پشتیبانی به مهاجران، به منظور یافتن شغل و تعامل با جامعه محلی و جلوگیری از تبعیض و تعرض به آنها.

ویدئوی آموزشی توضیح روانشناسی و جامعه شناسی مهاجرت

[aparat id=’zm2v6′]