یکی از بیماری های پیچیده که هنوز علت آن به درستی شناخته نشده سندرم روده تحریک پذیر (IBS) است. طبق معمول مادام که علت دقیق طبی هر سندرم و یا بیماری مشخص نشده، آن را به عوامل و موضوعات روانی منسوب می کنند و بیماری/ سندرم روده تحریک پذیر نیز جزو یکی از این موارد به شمار می آید.
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، سندروم روده تحریک پذیر یک بیماری گوارشی است که با علائم مختلفی از جمله درد شکمی، تغییرات در عادات دفع، اسهال و یا یبوست و نفخ همراه می باشد.
علی رغم پیشرفت های گسترده و نوین پزشکی هنوز علت دقیق سندروم روده تحریک پذیر نامشخص مانده است. اما معمولاً IBS به عوامل مختلفی مانند تغذیه نامناسب، استرس، عوامل ژنتیکی و عفونت های روده ای نسبت داده می شود.
خوشبختانه بیشتر افرادی که به بیماری سندروم روده تحریک پذیر IBS مبتلا هستند، موفق به مدیریت علائم خود با تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی شده اند.
تعریف و منظور از سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
سندرم روده تحریک پذیر Irritable Bowel Syndrome (IBS) یک بیماری عفونی نیست و در عین حال بیماری خطرناکی هم به شمار نمی آید. اما می تواند به شدت آزار دهنده باشد و کیفیت زندگی quality of life فرد را تحت تاثیر قرار دهد.
علائم شاخص و اولیه بیماری سندروم روده تحریک پذیر که منجر به شناسایی آن می شوند شامل درد شکمی، تغییرات در عادات دفع، اسهال diarrhea و یا یبوست constipation، نفخ flatus و احساس پر شدن شکم است. ما در ادامه به شکل کامل به بررسی علایم IBS خواهیم پرداخت.
علت دقیق این بیماری نامشخص است، اما معمولاً به عوامل مختلفی مانند تغذیه نامناسب، استرس، عوامل ژنتیکی و عفونت های روده ای نسبت داده می شود. برخی از عوامل خاص مانند مصرف بیش از حد الکل، نوشیدنی های گاز دار، مصرف دخانیات و یا مصرف برخی داروها نیز ممکن است علت بروز سندرم روده تحریک پذیر باشند.
تشخیص سندرم روده تحریک پذیر بر اساس علائم بالینی و تاریخچه پزشکی فرد قرار می گیرد. در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایش های تشخیصی مانند آزمایش خون و فرآیندهای تصویربرداری را نیز انجام دهد.
درمان سندرم روده تحریک پذیر شامل تغییرات در رژیم غذایی dietary regime، مدیریت استرس stress management، و مصرف داروهای ضد درد pain killer و ضد اسهال است. بسیاری از افراد با مدیریت علائم خود با تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی موفق شده اند. همچنین، برخی از داروها مانند ضد افسردگی ها anti-depressant و لاکتو باسیلوس ها Lactobacillus نیز ممکن است به عنوان درمان دوم خط استفاده شوند.
انواع دسته بندی سندرم روده تحریک پذیر کدامند؟
روش های متعددی برای تقسیم بندی اختلالات روان تنی psychosomatic وجود دارند. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند، در حال حاضر سندروم روده تحریک پذیر IBS به دو نوع اساسی تقسیم می شود:
نوع اول) سندرم روده تحریک پذیر با تغییرات در عادات دفع:
در این نوع از سندروم روده تحریک پذیر IBS، فرد ممکن است دچار اسهال یا یبوست شود و عادت دفع وی نامنظم باشد.
نوع دوم) سندرم روده تحریک پذیر بدون تغییرات در عادات دفع:
در این نوع سندروم روده تحریک پذیر IBS، فرد معمولاً دچار درد شکمی و نفخ شده و بر خلاف نوع اول IBS، عادت دفع وی نامنظم نیست.
علایم سندرم روده تحریک پذیر چه هستند؟
به طور معمول بیماری های روان تنی psychosomatic طیف وسیعی از علایم را به همراه دارند که به خصوص ارتباط تنگاتنگی با فعال شدن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-فوق کلیه HPA axis در آنها مشاهده می شود. علایم سندرم روده تحریک پذیر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
– درد شکمی:
درد شکمی معمولاً در ناحیه پایین شکم و دور دستگاه گوارش احساس می شود و ممکن است به صورت شدید و ناگهانی باشد. این درد معمولاً بهبود پیدا می کند بعد از دفع مدفوع یا بزرگ شدن فشار درون روده.
– نفخ و تورم شکم:
فرد دچار احساس نفخ و تورم شکمی می شود که معمولاً در نواحی بالای شکم احساس می شود.
– تغییرات در عادات دفع:
در سندرم روده تحریک پذیر با تغییرات در عادات دفع، فرد ممکن است دچار اسهال یا یبوست شود و عادت دفع وی نامنظم باشد. این وضعیت در نوع اول سندروم روده تحریک پذیر مشاهده می گردد.
– حس تعریق:
فرد دچار حس تعریق و گر گرفتگی flush out نامطلوب است.
– احساس اضطراب و تنش:
فرد ممکن است دچار اضطراب anxiety و تنش tension شود که ممکن است بیشتر شدن درد شکمی و نفخ شکمی را تحریک کند.
– احساس خستگی:
در برخی از موارد، فرد دچار احساس خستگی lethargy و کمبود انرژی anergia می شود.
عوارض ناشی از سندرم روده تحریک پذیر در بیماران
با توجه به علایم و نشانه های سندروم روده تحریک پذیر IBS، این بیماری طیف وسیعی از عوارض و مشکلات را در زندگی فرد بیمار ایجاد می نماید. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس IPBSES، عوارض عمده و اصلی در سندرم روده تحریک پذیر IBS شامل موارد زیر می شوند:
– اختلالات خواب:
فرد دچار اختلالات خواب می شود که ممکن است با احساس خستگی و عدم تمرکز همراه باشد.
– افزایش خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب، و خودکشی:
فرد دچار افسردگی و اضطراب شده و ممکن است نیاز به درمان دارد.
– مشکلات جنسی:
برخی از افراد دچار مشکلات جنسی sexual dysfunction می شوند که ممکن است باعث افزایش استرس و اضطراب شود. به طور عمده مشکلات جنسی ناشی از IBS شامل کاهش/ از بین رفتن میل جنسی، مشکلات نعوذی erectile، و مشکلات سردی جنسی در مردان و زنان می باشند.
– بیماری های مزمن:
در صورت عدم درمان، سندروم روده تحریک پذیر می تواند منجر به بیماری های مزمن مانند التهاب روده، کولیت و سرطان روده شود.
– مشکلات روانی:
فرد دچار مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و تنش شده و نیاز به درمان دارد.
– مشکلات اجتماعی:
سندروم روده تحریک پذیر ممکن است باعث ایجاد مشکلات اجتماعی مانند خجالت و ترس از بروز علائم در مکان های عمومی شود. در حالت های شدید فرد ممکن است دچار حالت های وحشت زدگی panic و اختلال اضطراب اجتماعی social phobia شده و در نتیجه به انزوای اجتماعی social isolation مبتلا گردد.
روش های تشخیصی برای شناسایی سندرم روده تحریک پذیر
در صورت داشتن علایم و نشانه های سندروم روده تحریک پذیر IBS بهتر است به پزشک متخصص گوارش مراجعه بفرمایید. برای تشخیص سندرم روده تحریک پذیر IBS، پزشک ممکن است از روش های زیر استفاده کند:
الف) بررسی تاریخچه پزشکی:
پزشک به دنبال هرگونه نشانه ای از بیماری های دیگر در بدن فرد می گردد.
ب) بررسی علائم:
پزشک به دنبال علائم سندرم روده تحریک پذیر مانند درد شکم، اسهال و یا یبوست می گردد.
پ) آزمایش خون و مدفوع:
آزمایش های خون و مدفوع ممکن است برای بررسی نشانه های دیگر بیماری ها و سطح التهاب در روده استفاده شود.
ت) آزمایش تصویربرداری:
آزمایش های تصویربرداری imaging tests مانند رادیوگرافی radiography و سونوگرافی ultrasound ممکن است برای بررسی نقاط ضعف در روده استفاده شود.
ث) تست دیدگاه شناختی:
این تست برای بررسی روابط بین روانشناسی و سندرم روده تحریک پذیر استفاده می شود.
ج) تست فرضیه سازی الگوی رفتار:
این تست برای بررسی الگوهای رفتاری behavioral patterns مشخص شده در فرد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر استفاده می شود.
چ) آزمایشات اختصاصی هورمونی برای تشخیص سندروم روده تحریک پذیر:
برخی از پژوهش ها نشان داده اند که سطح هورمون های خاصی مانند سروتونین serotonin 5HT و ملاتونین melatonin ممکن است در سندروم روده تحریک پذیر دخالت داشته باشد.
روش های درمانی برای سندرم روده تحریک پذیر
روش های درمانی متعددی برای بهبود و درمان سندروم روده تحریک پذیر وجود دارند که حسب بیمار و شرایط بیماری وی می توانند به تنهایی و یا در ترکیب با یکدیگر به شکلی موفق اجرا گردند. برای درمان سندرم روده تحریک پذیر، پزشک معالج شما ممکن است از روش های زیر استفاده کند:
الف) تغییر در سبک زندگی:
تغییر در سبک زندگی مانند تغییر در رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی و کاهش استرس ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
ب) داروها:
پزشک ممکن است داروهایی مانند ضد اسپاسم، ضد انعقاد، ضد التهاب و ضد اضطراب را به بیمار تجویز کند.
پ) روش های روانشناسی:
روش های روانشناسی مانند تحلیل رفتار، تحلیل شناختی-رفتاری و تحلیل الگوهای رفتاری ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
ت) روش های طب مکمل و جایگزین:
روش های جایگزین مانند طب سنتی، عطر درمانی aromatherapy و طب سوزنی acupuncture ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
ث) درمان بیماری های دیگر:
در صورت وجود بیماری های دیگر، درمان آنها ممکن است به بهبود علائم سندروم روده تحریک پذیر کمک کند.
ج) مشاوره تغذیه:
مشاوره تغذیه با هدف تغییر در رژیم غذایی ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
چ) ترکیب درمان ها برای درمان سندرم روده تحریک پذیر:
ترکیب روش های مختلف مانند تغییر در سبک زندگی، داروها و روش های روانشناسی ممکن است به بهبود علائم کمک کند.
راه ها و روش های پیشگیری از سندرم روده تحریک پذیر
سندروم روده تحریک پذیر (IBS) یک بیماری مزمن و عامل اختلالات دستگاه گوارش است که با علائمی مانند درد شکمی، تغییرات در رفتار روده، تغییرات در شکل و حجم مدفوع و احساس اضطراب و استرس همراه است. این بیماری معمولاً به دلایل ناشناخته وجود دارد و درمان آن برای بسیاری از افراد چالش برانگیز است.
پس از تشخیص سندرم روده تحریک پذیر، مهم است که بیمار به همراه پزشک خود برنامه درمان مناسب را تعیین کند. این برنامه شامل تغییرات در رژیم غذایی، ورزش، داروهای تجویز شده و تکنیک های مدیریت استرس می باشد. علاوه بر این، افراد مبتلا به IBS می توانند با کمک یک مشاور یا روانشناس به مدیریت اضطراب و استرس خود کمک کنند.
برای پیشگیری از سندروم روده تحریک پذیر، مهم است که از عوامل خطری که ممکن است باعث تشدید علائم شوند، پرهیز کنید. به عنوان مثال، مصرف غذاهای حاوی الکل و کافئین، سیگار کردن، تنش و استرس شدید و مصرف داروهای مسهل و شفاف کننده مدفوع را باید کاهش دهید.
همچنین، تغذیه سالم healthy eating، ورزش منظم و مدیریت استرس همچنان به عنوان راه های موثر در پیشگیری از سندرم روده تحریک پذیر مطرح هستند. برای رعایت یک رژیم غذایی سالم، می توانید از مواردی مانند مصرف میوه و سبزیجات، محصولات غذایی حاوی فیبر بالا، آب کافی و مصرف کمتر غذاهای پر چربی و شیرین استفاده کنید.
ورزش نیز به عنوان یک روش پیشگیری از سندروم روده تحریک پذیر مطرح است. ورزش به شما کمک می کند تا سطح استرس خود را کاهش دهید و در عین حال بهبود عملکرد گوارشی خود را نیز تقویت کنید.
در نهایت، مدیریت استرس نیز به عنوان یکی از راه های موثر در پیشگیری از سندروم روده تحریک پذیر مطرح است. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی، شما می توانید با استفاده از تکنیک های مختلف مانند مراقبه meditation، یوگا yoga، تمرینات تنفس و ماساژ، استرس خود را کاهش دهید و برای بهبود عملکرد گوارشی خود بهترین حالت را فراهم کنید.
