عسل: سودمندی ها، آسیب ها و بیماری های عسل

عسل یک شیرین کننده طبیعی است که هزاران سال است که مصرف می شود. این گیاه توسط زنبورهای عسل از شهد گل ها تولید می شود و از دیرباز به دلیل طعم و خواص دارویی آن مورد توجه بوده است. در این نوشتار با هم به بررسی فواید سلامتی عسل و همچنین مضرات، تهدیدات و بیماری های احتمالی مرتبط با مصرف آن می پردازیم.

عسل چیست؟

عسل یک ماده شیرین طبیعی است که توسط زنبورهای عسل (Apis mellifera) از شهد گل ها یا ترشحات گیاهان تولید می شود. این ترکیب پیچیده ای از ترکیبات مختلف از جمله قندها، آب، آنزیم ها، ویتامین ها، مواد معدنی و مقادیر کمی از پروتئین ها و مواد گیاهی است. ترکیب دقیق عسل بسته به منبع گل و منطقه جغرافیایی می تواند متفاوت باشد. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند، به طور معمول خواص دارویی و درمانی گیاهانی که زنبور برای تولید عسل استفاده می کند، در عسل محصول آنها در مقادیر مختلف یافت می شوند.

ترکیبات و ترکیبات عسل چیست؟

مواد اولیه عسل به طور معمول عبارتند از:

قندهای عسل:

عسل عمدتاً از قندهای مختلف، عمدتاً فروکتوز (تقریباً 38 درصد) و گلوکز (تقریباً 31 درصد) تشکیل شده است. این قندها طعم شیرین را فراهم می کنند و به عنوان منبع انرژی عمل می کنند.

آب:

عسل حاوی مقادیر متفاوتی آب است که معمولاً از 17درصد تا 20 درصد متغیر است. محتوای آب می تواند بر پایداری و ماندگاری عسل تأثیر بگذارد.

آنزیم های عسل:

زنبورها در طول فرآیند تولید عسل، آنزیم هایی را به شهد اضافه می کنند. این آنزیم ها مانند اینورتاز، آمیلاز و گلوکز اکسیداز به تجزیه قندهای پیچیده به اشکال ساده تر کمک می کنند و به خواص منحصر به فرد عسل کمک می کنند.

مواد معدنی:

عسل حاوی مقادیر کمی از مواد معدنی از جمله پتاسیم، کلسیم، منیزیم، سدیم، فسفر و مقداری روی، آهن، مس و منگنز است. محتوای مواد معدنی بسته به منبع گل می تواند متفاوت باشد.

ویتامین های عسل:

عسـل حاوی مقادیر کمی ویتامین از جمله ویتامین C، نیاسین، ریبوفلاوین، اسید پانتوتنیک، ویتامین B6 و مقادیر کمی ویتامین K  و فولات است. محتوای ویتامین در عسل به طور کلی کم است.

پلی فنل ها و آنتی اکسیدان های عسل:

عسل حاوی پلی فنول های مختلفی از جمله فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک است که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کنند. این ترکیبات به فعالیت آنتی اکسیدانی عسل کمک می کنند و اعتقاد بر این است که تأثیر مثبتی بر سلامتی دارند.

آمینو اسیدها و پروتئین ها.

در حالی که عسل حاوی اسیدهای آمینه و پروتئین است، در مقایسه با سایر منابع غذایی در مقادیر نسبتاً کمی وجود دارد. مشخصات اسید آمینه عسل بسته به منبع گل آن می تواند متفاوت باشد.

آیا محتویات و ترکیبات همه عسل ها یکسان هستند؟

ترکیب خاص عـسل بسته به عواملی مانند نوع گلی که زنبورها شهد جمع آوری می کنند، آب و هوا و روش های فرآوری می تواند متفاوت باشد. انواع مختلف عسل، مانند عسل مانوکا یا عسل اقاقیا، ممکن است ترکیبات متمایز و خواص منحصر به فردی داشته باشند.

به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی، توجه به این نکته مهم است که ترکیب غذایی عسل در درجه اول از قند تشکیل شده است، بنابراین باید به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی متعادل در حد اعتدال مصرف شود. علاوه بر این، کیفیت و خلوص عسل می تواند متفاوت باشد و برای اطمینان از سلامت و اصالت آن، توصیه می شود عسل مرغوب را از منابع معتبر انتخاب کنید.

فواید عسل برای سلامتی:

1. ارزش غذایی   عسل:

عسـل منبعی غنی از کربوهیدرات ها از جمله فروکتوز و گلوکز است که انرژی بدن را تامین می کند. همچنین حاوی مقادیر کمی ویتامین، مواد معدنی و آنتی اکسیدان است. با این حال، ترکیب مواد مغذی عسـل می تواند بسته به عواملی مانند منبع گل و روش های فرآوری متفاوت باشد.

2. خواص آنتی اکسیدانی:

عسـل حاوی آنتی اکسیدان های مختلفی از جمله ترکیبات فنولیک، فلاونوئیدها و ویتامین C است. این آنتی اکسیدان ها به محافظت از بدن در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از رادیکال های آزاد مضر کمک می کنند که می تواند به بیماری های مزمن مانند بیماری قلبی، سرطان و اختلالات عصبی کمک کند.

3. ترمیم زخم:

عسل قرن هاست که به عنوان یک درمان طبیعی برای التیام زخم استفاده می شود. این ماده دارای خواص ضد میکروبی است که می تواند به جلوگیری از عفونت و بهبود روند بهبود کمک کند. محتوای قند بالای عسل محیطی با فعالیت کم آب ایجاد می کند که از رشد باکتری ها و قارچ ها جلوگیری می کند.

4. عسل به عنوان کاهنده و تکسین دهند کننده سرفه:

نشان داده شده است که عسل در کاهش علائم سرفه به ویژه در کودکان موثر است (تاثیرات آن در بزرگسالان به طور دقیق مشخص نشده است). می تواند گلو را تسکین دهد و سرفه را تسکین دهد، و آن را به یک جایگزین طبیعی محبوب برای داروهای سرفه بدون نسخه تبدیل می کند. اما به دلیل خطر بوتولیسم نباید به نوزادان زیر یک سال داده شود.

5. سلامت دستگاه گوارش:

از عسل در طب سنتی برای رفع ناراحتی های گوارشی مانند ورم معده و زخم معده استفاده می شده است. ممکن است به کاهش التهاب در سیستم گوارشی کمک کند و باعث رشد باکتری های مفید روده شود. با این حال، تحقیقات بیشتری برای درک مکانیسم‌ها و اثرات خاص بر شرایط مختلف دستگاه گوارش مورد نیاز است. همچنین، در صورت داشتن مشکلات گوارشی همچون آسیب های پرزهای روده، از مصرف عسل باید اجتناب نمود.

6. تسکین گلودرد:

عسل به عنوان یک درمان طبیعی برای تسکین گلودرد استفاده شده است. قوام غلیظ آن یک اثر پوششی ایجاد می کند که می تواند به کاهش ناراحتی و کاهش سوزش در گلو کمک کند. مخلوط کردن عسل با آب گرم یا دمنوش های گیاهی یک روش معمول برای تسکین علائم گلودرد است. البته باید در نظر داشت که در صورتی که عسل حالت های آلرژیک ایجاد کند، منجر به تشدید گلودرد و افزایش سرفه خواهد شد.

7. خواص ضد باکتریایی:

عسل دارای فعالیت ضد باکتریایی طیف وسیعی است که می تواند به مهار رشد باکتری های مختلف کمک کند. حاوی آنزیم هایی است که پراکسید هیدروژن، یک ضد عفونی کننده طبیعی، تولید می کنند. این خاصیت قرن هاست که برای درمان زخم ها و عفونت ها استفاده می شود.

8. سلامت پوست و ترمیم زخم با عسل:

عـسل دارای خواص مرطوب کننده و مغذی است که برای پوست مفید است. می تواند به حفظ رطوبت، بهبود بافت پوست و ترمیم زخم کمک کند. محصولات مراقبت از پوست مبتنی بر عـسل، مانند کرم ها و ماسک ها، به دلیل اثرات ضد التهابی و ضد میکروبی بالقوه آنها محبوب هستند. ماسک های عسـل همچون ماسک های چای سبز و ماسک های سرکه چوب برای بهبود آب رسانی پوست امروزه پر طرفدار هستند.

9. پتانسیل مبارزه با سرطان:

برخی مطالعات نشان می دهد که عـسل ممکن است دارای خواص ضد سرطانی باشد. برخی از انواع عـسل، مانند عسل مانوکا از نیوزیلند، در ممانعت از رشد سلول های سرطانی و کاهش اندازه تومور در مدل های پیش بالینی امیدوارکننده بوده است. با این حال، تحقیقات بیشتری برای درک کامل مزایای بالقوه عـسل ها در انسان مورد نیاز است.

10. خواص ضد ویروسی:

انواع خاصی از عسـل، مانند عسل مانوکا، فعالیت ضد ویروسی در برابر ویروس های مختلف، از جمله ویروس هرپس سیمپلکس (HSV) که عامل تبخال تناسلی است، و ویروس آنفولانزا نشان داده اند. وجود ترکیبات و آنزیم های خاص در عسـل به اثرات ضد ویروسی آن کمک می کند.

11. اثرات ضد التهابی عسل:

عسـل حاوی ترکیبات ضد التهابی است که می تواند به کاهش التهاب در بدن کمک کند. التهاب مزمن با شرایط مختلف سلامتی از جمله بیماری های قلبی عروقی، دیابت و انواع خاصی از سرطان مرتبط است. خواص ضد التهابی عـسـل ممکن است به مزایای سلامتی بالقوه آن کمک کند.

12. عملکرد ورزشی عسل:

عـسـل به عنوان منبع طبیعی انرژی برای ورزشکاران استفاده شده است. ترکیبی از کربوهیدرات‌ها را فراهم می‌کند که می‌تواند به سرعت جذب بدن شود و در طول ورزش از آن استفاده کند. برخی از مطالعات نشان می دهد که عــسل ممکن است استقامت و عملکرد ورزشی را در مقایسه با سایر منابع کربوهیدرات افزایش دهد.

مضرات و تهدیدات احتمالی استفاده از عسل:

علی رغم خواص بی نظیر و غیر قابل انکار عسـل، این ماده مغذی ممکن است آسیب ها و خطراتی را نیز به همراه داشته باشد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:

1. بوتولیسم نوزادان:

به دلیل خطر ابتلا به بوتولیسم نباید به نوزادان زیر یک سال عـسل داد. سیستم گوارشی نوزادان به طور کامل توسعه نیافته است و عـسل ممکن است حاوی ذرات باکتری کلاستریدیوم بوتولینوم باشد که می تواند در روده سموم تولید کند و باعث بوتولیسم شود که یک بیماری نادر اما جدی و کشنده است.

2. واکنش های آلرژیک به عسل:

برخی از افراد ممکن است به عسل یا اجزای خاص موجود در آن، مانند گرده، حساسیت داشته باشند. واکنش‌های آلرژیک به عسـل می‌تواند از علائم خفیف مانند خارش و کهیر تا واکنش‌های شدیدتر مانند دشواری تنفس و آنافیلاکسی متغیر باشد. افراد مبتلا به آلرژی شناخته شده به گرده یا سابقه آلرژی مرتبط با زنبور عـسل باید در مصرف عسـل احتیاط کنند و ترجیحاً از مصرف عـسل و یا مواد حاوی ترکیبات عـسل اجتناب نمایند.

3. محتوای قند بالا در عسل:

در حالی که عسل می تواند جایگزین طبیعی و سالم تری برای شکر فرآوری شده باشد، اما همچنان کالری و قند بالایی دارد. مصرف زیاد عسـل می تواند به افزایش وزن، پوسیدگی دندان و افزایش خطر بیماری های مزمن مانند دیابت نوع 2 و بیماری قلبی منجر شود. هنگام استفاده از عـسل در یک رژیم غذایی متعادل، اعتدال کلیدی است.

4. آلودگی های عسل:

عسـل می تواند به مواد مختلفی از جمله آفت کش ها، فلزات سنگین و آنتی بیوتیک ها آلوده شود. کیفیت و خلوص عـسل بسته به منبع و روش تولید آن می تواند متفاوت باشد. برای به حداقل رساندن خطر آلودگی، توصیه می شود عسـل ارگانیک و محلی را از تامین کنندگان مورد اعتماد انتخاب کنید تا یک عـسل با کیفیت و حاوی مواد آنتی باکتریال خوب مصرف نمایید.

5. سلامت دندان:

در حالی که عسل به عنوان یک شیرین کننده طبیعی در نظر گرفته می شود، همچنان حاوی قندهایی است که می تواند به پوسیدگی و حفره دندان کمک کند. ماهیت چسبنده عسـل به آن اجازه می دهد تا به دندان بچسبد و محیطی را برای رشد باکتری ها فراهم کند. رعایت بهداشت دهان و دندان، مانند مسواک زدن بعد از مصرف عـسل، می تواند به کاهش این خطر کمک کند.

6. مدیریت وزن با مصرف عسل:

عسل کالری زیادی دارد و مصرف بیش از حد آن می تواند به افزایش وزن کمک کند. مصرف متعادل عسـل به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی متعادل ضروری است. نظارت بر اندازه وعده ها و در نظر گرفتن محتوای کالری آن، به ویژه برای افرادی که اهداف مدیریت وزن یا شرایطی مانند دیابت دارند، مهم است.

7. مدیریت دیابت:

عسل سرشار از قندهای طبیعی از جمله فروکتوز و گلوکز است. افراد مبتلا به دیابت باید در مصرف عـسل احتیاط کنند، زیرا می تواند بر سطح قند خون تأثیر بگذارد. توصیه می شود با یک متخصص مراقبت های بهداشتی مشورت کنید تا اندازه مصرف مناسب و تأثیرات احتمالی آن بر کنترل قند خون تعیین شود.

8. مسمومیت غذایی ناشی از عسل:

در حالی که عسل دارای خواص ضد میکروبی است، کاملاً استریل نیست. ممکن است حاوی اسپورهای باکتری مانند کلستریدیوم بوتولینوم باشد که می تواند باعث ایجاد بوتولیسم در نوزادان شود. بنابراین، در مصرف عـسل به نوزادان زیر یک سال باید احتیاط کرد تا از خطر بوتولیسم جلوگیری شود.

9. تداخل دارویی ناشی از مصرف عسل:

عسل ممکن است با برخی داروها از جمله داروهای ضد انعقاد و ضد پلاکت تداخل داشته باشد. توصیه می شود در صورت مصرف هر گونه دارویی با یک متخصص مراقبت های بهداشتی مشورت کنید تا مطمئن شوید که تداخلات نامطلوب وجود ندارد.

بیماری های مرتبط با مصرف عسل:

در حالی که عسـل به طور کلی برای اکثر افراد بی خطر است، چند بیماری نادر در ارتباط با مصرف آن وجود دارد:

1. بوتولیسم:

همانطور که قبلا ذکر شد، نوزادان زیر یک سال در صورت مصرف عسـل به دلیل وجود هاگ های کلستریدیوم بوتولینوم در معرض خطر ابتلا به بوتولیسم هستند. بوتولیسم می تواند باعث ضعف عضلانی، مشکل در تنفس شود و در صورت عدم درمان می تواند تهدید کننده زندگی باشد.

2. مسمومیت با گرایانوتوکسین:

در مناطق خاصی، عـسل تولید شده از شهد جمع آوری شده از گیاهان خاص، مانند گل رودودندرون یا گل آزالیا، ممکن است حاوی گریانوتوکسین باشد. مصرف عسـل های آلوده به گریانوتوکسین ها می تواند منجر به علائمی مانند سرگیجه، ضعف، ترشح بیش از حد بزاق و حتی عوارض قلبی شود. این وضعیت به عنوان مسمومیت با گرایانوتوکسین یا مسمومیت «عسل دیوانه» شناخته می شود..

3. بیماری ها و واکنش های آلرژیک مرتبط با عسل:

در حالی که آلرژی به عـسـل نسبتاً نادر است، برخی از افراد ممکن است واکنش های آلرژیک به اجزای خاص موجود در عسل مانند گرده گل را تجربه کنند. علائم آلرژیک می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و ممکن است شامل خارش، کهیر، تورم، مشکل در تنفس و آنافیلاکسی در موارد شدید باشد.

4.  عفونت های قارچی:

عفونت های قارچی ناشی از عسـل اگرچه نادر است، اما حقیقت این است که موارد جداگانه ای از عفونت های قارچی مرتبط با مصرف عـسل وجود دارد. هاگ های قارچی ممکن است در عسـل وجود داشته باشد و در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف باعث عفونت شود. اطمینان از کیفیت و بهداشت عـسل برای به حداقل رساندن خطر آلودگی قارچی مهم است. البته عسـل مانوکا جزو موارد درمانی ضد باکتریایی و ضد قارچی اثبات شده است.

نتیجه گیری

عسل یک ماده مغذی، آنتی اکسیدان و ضد پیری است که به عنوان ماده پروبیوتیک نیز شناخته می شود. ترکییبات عسـل به طور کلی برای عموم افراد در حالت عادی مناسب و مطلوب هستند. اما، نکته مهم تشخیص این موضوع است که عـسل ممکن برای همه به یک شکل تاثیرگذار نباشد.

به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند، بهتر است پیش از گنجاندن عسـل در رژیم غذایی خود، به بررسی حساسیت های احتمالی به عـسل، و نیز بررسی تداخلات دارویی و سازگاری عسـل با بیماری های مزمن خود بپردازید. بسیاری از افراد واکنش های آلرژیک زیر آستانه ای  به عسل دارند که در حالت عادی مشخص نمی شود، اما به تدریج منجر به افزایش آسیب های بدن به ویژه در اعصاب خواهد شد.