نابینایی blindness و نقایص بینایی پدیده هایی بس کهن هستند که قدمت آنها را می توان با تاریخ حیات انسان همزاد و همزمان دانست. اما متاسفانه انواع تست سنجش بینایی به موازات نابینایی و نقایص بینایی در تاریخ بشر ابداع نشده اند. حس بینایی vision به عنوان مهمترین حس از حواس 5گانه از دیرباز مورد توجه فلاسفه، هنرمندان، زیستشناسان و روانشناسان بوده است.
بینایی از مهمترین عوامل درک و دریافت محیط زندگی است و نقش تنظیم کننده بخش مهمی از رفتارهای انسان را بر عهده دارد. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند|IPBSES حدود 90 درصد از کرتکس حسی sensory cortex و کرتکس ارتباطی associative cortex مربوط به بینایی هستند.
برای مطالعه بیشتر: ویژگی های نابینایی در نابینایان و کیفیت زندگی آنها
احساسات و عواطف فرد نابینا و یا دارای نقایص بینایی چگونه است؟
مثل تمامی افراد معلول، فرد نابینا و دارای نقایص بینایی هم می خواهد که ما با وی همچون سایر افراد رفتار کنیم. تعداد زیادی افراد نابینا و یا دارای نقایص بینایی مورد ترحم قرار می گیرند و حتی از کمک های غیر ضروری دیگران بهره مند می گردند.
افراد نابینا با وجود این که در بعضی موقعیت ها ممکن است به کمک نیازمند باشند، اما در اصل ترجیح میدهند که مستقل باشند. آنها به توجه به دیگران نسبت به خود ارج می نهند. اما مایلند که افراد به جای اشاره کردن به تفاوت هایشان، از مشابهت های خود با آنها صحبت کنند.
دلیل ترس ما از نابینایی و نقایص بینایی چیست؟
نقص های بینایی بیش از هر معلولیت دیگر ناتوانی بار می آورند. راستی چرا ما از نابینایی این قدر می ترسیم و توجه بیشتری به آن معطوف داریم؟
مهمترین دلیل آن است که نابینایی نمایانتر از از سایر معلولیت های موجودات است. مثلاً، تا هنگامی که با فرد ناشنوایی deaf صحبت نکردهایم، نمیتوانیم بفهمیم که آیا او واقعاً ناشنوا است؟!
تعداد زیادی از افراد عقب مانده ذهنی mentally retarded از نظر ظاهری با دیگران فرقی ندارند. در حالیکه فرد نابینا نشانه های زیادی دارد که او را از دیگران متمایز میسازند. مانند عصای سفید white stick، عینک های سیاه و ضخیم، سگ راهنما watch dog و …
تعریف نابینایی و نقایص بینایی از نظر علمی چیست؟
یکی از شایع ترین و مهمترین گروه های معلولین جسمی را نابینایان تشکیل میدهند. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، در اکثر جوامع، بزرگترین گروه جمعیتی از محدودیت های جسمانی در دسته های نابینایی است.
از آنجا که نابینایی در تمام موارد مطلق absolute نبوده و اکثراً افرادی که نقص بینایی visual impairment دارند از دید مختصر و حتی قابل استفاده ای برخوردار می باشند، لذا امکان بیان تعریفی جامع در این زمینه مشکل است. بیشتر متخصصان در این زمینه ترجیح می دهند از گروه بندی سطوح مختلف نابینائی استفاده کنند.
در تعریفی جامع و کلی با اقتباس از سازمان جهانی بهداشت WHO میتوان بیان داشت فرد نابینا کسی است که با وجود برخورداری از مهندسی پزشکی، قدرت بینایی وی در چشم، کمتر از یک دهم تا بیست دویستم باشد.
در واقع، نابینا به کسی گفته میشود که در فرآیند رشد و تحول زیستی، شناختی و فردی-اجتماعی خود، از «نور» light و تجربۀ «دیدن» seeing محروم است.
به بیان دیگر، میتوان گفت نابینا به کسی گفته می شود که تیزبینی visual acuity او در چشم بهتر و حتی با استفاده از وسایل کمکی، نظیر عینک و لنز، 200/20 و یا کمتر باشد.
تعریف قانونی در برابر تعریف پرورشی نابینایی و نقایص بینایی
با توجه به پیچیدگی پدیده نابینایی و نقایص بینایی، بسیاری از مراجع و منابع علمی نابینایی و نقایص بینایی را در قالب دو تعریف قانونی و پرورشی بیان میدارند:
تعریف قانونی (پزشکی) نابینایی و نقایص بینایی:
این تعریف دربردارندۀ ارزیابیهایی از حدّت بینایی و میدان دید است و به قصد تعیین شرایط و مزایای قانونی موجود برای افراد دارای نابینایی و نقایص بینایی (نظیر دریافت مقرری و امتیازات مالی جهت خرید وسایل ویژه) مورد استفاده قرار میگیرد.
تعریف قانونی نابینایی و نقایص بینایی در سال 1934 میلادی توسط انجمن پزشکی ایالات متحده امریکا ارائه شده و مورد قبول بنیاد امریکایی نابینایان قرار گرفته است.
فرد نابینای قانونی کسی است که تیزبینی او در چشم بهتر و حتی با استفاده از عینک و وسایل کمکی بیست دویستم یا کمتر باشد و یا میدان دید وی چنان کم است که چیزی را فراتر از زاویۀ 20 درجه نمیبیند.
دید بیست دویستم یدان معنا است که شخص از فاصله 20 پایی همان چیزی را ببیند که یک فرد با دید معمولی آن را در فاصله 200 پایی تشخیص میدهد (تیزبینی بهنجار بیست بیستم است).
گنجاندن ضابطۀ میدان محدود بینایی در تعریف فوق به این معنی است که شخص ممکن است در مرکز میدان بینایی visual field از دید بیست بیستم برخوردار باشد، اما دید خارجی وی به شدت محدود باشد.
در طبقه بندی قانونی، نیمه بینایان کسانی هستند که تیزبینی آنها در چشم مسلط و با استفاده از وسایل کمک بینایی بین بیست هفتادم و بیست دویستم باشد.
تعریف پرورشی نابینایی و نقایص بینایی:
بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت و نیز آموزش و پرورش تعریف قانونی را ناکافی دانسته و به دلیل محدودیتهای موجود در این تعریف از تعریف پرورشی جانبداری می کنند.
از نظر پرورشی educational افراد دارای نابینایی و نقایص بینایی کسانی هستند که آسیب دیدگی دیداری آنها به قدری شدید است که مجبورند خواندن را بوسیلۀ خط بریل braille یا با استفاده از روش های شنیداری یاد بگیرند.
نیمه بینایان یا افراد دارای نقایص بینایی کسانی هستند که می توانند حروف را بخوانند، اما نیازمند طرح ها یا کتاب های اصلاح شده و چاپ شده با حروف درشتند.
گرچه تعریف پرورشی دقت تعریف قانونی را ندارد اما متخصصان تعلیم و تربیت (پرورشکاران) educators آن را ترجیح می دهند. زیرا در اینجا بر متغیر تربیتی روش آموزش خواندن تاکید می شود.
طبقه بندی انواع نابینایی و نقایص بینایی
اگرچه گروه بندی های متعددی در مورد نابینایی و نارسایی های بینایی وجود دارد، لیکن در حالت کلی میتوان آنها را با توجه به تعریف نابینایی و نقایص بینایی از منظر قانونی و پرورشی به 4 دسته تقسیم نمود:
1) نابینای مطلق:
نابینای مطلق به فردی اطلاق میشود که دارای ویژگی های زیر است:
الف: هیچگونه دیدی ندارد یا هیچگاه نداشته است.
ب: نور برای وی قابل رویت نیست.
2) نابینا:
نابینا به فردی اطلاق میشود که دارای ویژگیهای زیر است:
الف: قدرت بینایی وی پس از ترمیم برابر با بیست دویستم است (دید طبیعی بیست بیستم است).
ب: زاویۀ دید وی کمتر از 20 درجه است (میدان دید وی به حدی است که به نگاه کردن شخص از داخل یک لوله شبیه است و به آن دید تونلی می گویند).
پ: تشخیص نور و حرکت از فاصلۀ یک متری برای او مقدور نیست
ت: با هیچ وسیله ای نمیتواند از طریق حس بینایی آموزش ببیند
ث: آموزش تنها از طریق حس شنوایی و لامسه امکان پذیر است.
3) نیمه بینا:
نیمه بینا به فردی گفته می شود که دارای ویژگی های زیر است:
الف: قدرت بینایی در چشم بهتر و با استفاده از وسایل کمک بینایی از بیست دویستم بیشتر و از بیست هفتادم کمتر است (در نتیجه مرز بینایی و نابینایی است).
ب: با استفاده از ذره بین و خطوط درشت و نظایر آنها به مطالعه و آموزش می پردازد.
4) دیربینا:
دیر بینا به فردی اطلاق میشود که با توجه به نقصی که در بینایی اش وجود دارد از باقیماندۀ بینایی خود با استفاده از وسایل کمک بینایی، بهره برداری نسبی نماید. میزان بینایی این فرد از بیست هفتادم بیشتر و از بیست بیستم کمتر است.
سنجش بینایی: تشخیص نابینایی و نقایص بینایی
برای اینکه از نظرگاه رسمی و قانونی بتوان فردی را دچار نابینایی و یا نقایص بینایی قلمداد نمود باید به دو جنبه اساسی توجه کرد. یکی از این جنبه ها حساسیت بینایی مرکزی و جنبۀ دیگر حساسیت بینایی محیطی است:
الف: حساسیت بینایی مرکزی
نسبت بیست دویستم به عنوان حساسیت بینایی طبیعی ملاک عمل قرار می گیرد. صورت این کسر فاصله ای را مشخص می کند که در آن فرد قادر است حرف یا نمادی را که معمولاً روی چارت اسنلن Snellen chart قرار دارد بخواند.
مخرج این کسر نیز عددی را نشان می دهد که نمایانگر فاصله ای است که شخص با بینایی طبیعی می تواند نمادهای مربوط به سنجش بینایی را بخواند. به عبارت ساده تر، دقت بینایی معمولاً با استفاده از چندین خط و نشانه که به تدریج کوچکتر می شوند، اندازهگیری می گردد.
شخصی که مورد آزمایش بینایی سنجی قرار میگیرد از فواصل معینی نمودار اسنلن را می خواند. دقت بینایی او با تعداد خطاهایی که میتواند بخواند تعیین گشته و به صورت یک نسبت عددی نشان داده می شود.
ب: حساسیت بینایی محیطی
گنجاندن میدان محدود بینایی در تعریف قانونی (که در بخش تعریف نابینایی توضیح داده شده است) به منزلۀ آن است که شخص ممکن است در میدان مرکزی دید دارای قدرت طبیعی بیست بیستم باشد. اما دید خارجی وی به شدت محدود بوده و دارای میدان دیدی کمتر از 20 درجه باشد.
انجمن های تخصصی روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی
عوامل موثر در نابینایی و نقایص بینایی
عوامل بسیاری را میتوان در زمینۀ نابینایی موثر دانست که فهرست بلندی را تشکیل می دهند. اما به شکلی کلی میتوان عوامل دخیل و موثر در نابینایی و نقایص بینایی را در سه دستۀ عمده و کلی مورد بحث و بررسی علمی قرار داد:
الف) عوامل ارثی و ژنتیکی:
به شکل مرسوم عوامل ژنتیکی با توجه به پژوهش ها و مطالعات انجام شده غالباً تحت تاثیر یک ژن نهفته latent عمل مینمایند. نمونههای رایج این مسایل بیماری های پلکی غدد اشکی و کره چشم هستند.
ب) عوامل مادرزادی:
منظور از علل مادرزادی در نابینایی و نقایص بینایی آن دسته از عواملی هستند که به هنگام دورۀ بارداری مادر و در سیر رشد جنینی منجر به بروز آسیب های بینایی بر جنین میشوند که مهمترین آنها سرخجه rubella (به عنوان عاملی ویروسی) و توکسوپلاسموز toxoplasmosis (به عنوان عاملی انگلی) هستند.
ب) عوامل محیطی:
عوامل محیطی دخیل در نابینایی و نقایص بینایی به دو دسته تقسیم میشوند:
– بیماری ها: شامل بیماری های عفونی (مننژیت)، بیماری های مقاربتی (سیفیلیس)، بیماری های داخلی (دیابت)، بیماری های مغز (تومورهای مغزی) و بیماری های چشمی (آب مروارید، آب سیاه و عفونت های تراخمی)
– حوادث: شامل حوادث ناشی از کار، تصادفات وسایل نقلیه، جنگ و …
سلام آـقای دکتر
چطور میشه نابینایی رو از نقایص بینایی جداگانه تشخیص داد؟
جایی هست بشه این تست ها رو انجام داد به شکل جامع و کاملش؟
درود
ممنون از توجهتون به مطلب نابینایی و نقایص بینایی
الان در حال حضار تست های غربالگری پیش از مدرسه بخش عمده ای از این کار رو انجام میدن
البته پیشنهاد شده برای نابینایی و نقایص بینایی از 2.5 سالگی میشه اقدام کرد.
ولی سالامه حداقل 1 بار مراجعه به چشم پزشک و بینایی سنج بسیار سودمنده