همانطور که در بخش اول مهارت نه گفتن Say No توضیح مبسوط دادیم، این مهارت بخشی جدایی ناپذیر از جرات ورزی assertiveness و خودبیانگری self-expression دارد. این که بتوانیم به موقع و به شکلی درست نه بگوییم، در حقیقت شالوده اصلی هویت و عزت نفس ماست.
مهارت نه گفتن Say No به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES یکی از شیوه های درست و ضروری زندگی امروزی است. به همین دلیل، پس از بیان مقدمات و توضیحات نظری نه گفتن Say No، در این بخش به دسته بندی و انواع تکنیک های آن می پردازیم.
انواع رفتار جرأت مندانه برای مهارت نه گفتن Say No
در بحث نه گفتن Say No، رفتار جرأتمندانه طبقه بندی های فراوانی شده است. برخی از مولفان خودبیانگری، نه گفتن Say No در رفتار جرأتمندانه را دارای چهار مؤلفه می دانند. اما، به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES به طور کلّی رفتارهای جرأتمندانه نه گفتن Say No را می توان به صورت زیر تقسیم نمود:
- بیان جرأتمندانه احساسات مثبت و منفی
- نه گفتن Say No جرأتمندانه خواسته های نابجای دیگران
- نه گفتن Say No و مقاومت در برابر آنها
- درخواست های جرأتمندانه از دیگران
هدف های جرات ورزی در مهارت نه گفتن Say No
در مهارت جرات ورزی و نه گفتن Say No، هدف تغییر در خود فرد است نه تغییر در دیگران. این تغییر برای آن است که فرد بتواند نیازها، احساسات و افکار خود را ابراز کرده و از آسیب های احتمالی در امان بماند.
به نظر دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES گاه ممکن است فرد علیرغم استفاده از رفتارهای جرأتمندانه به خواسته خود نرسد. ولی از این که جواب منفی داده شود، ناامید نشده و درخواست خودبیانگرانه خود را از شخص دیگری می نماید تا به حل مشکل دست یابد.
سودمندی رفتار خودبیانگرانه و مهارت نه گفتن Say No
برای مهارت نه گفتن Say No سودمندی های زیادی بر شمرده شده است. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES مهمترین سودمندی های مهارت نه گفتن Say No عبارتند از:
- از مهمترین مزایای نه گفتن Say No در جرات ورزی، احساس مثبتی است که فرد درباره خود دارد. افراد خود بیان گری در مقایسه با افراد سازشکار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. با نه گفتن Say No آنها احساس عزت نفس دارند و خود را شریف و عزیز میبینند.
- مردم افراد خود بیانگر را صریح و صادق میدانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی، تملّق و نفاق نیستند. این افراد آنچه را می توانند انجام دهند مطرح میکنند. بنابراین، مردم به چنین افراد بیشتر اعتماد میکنند؛ گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.
- زندگی افراد دارای مهارت نه گفتن Say No معنادار است. این افراد به دیگران اجازه می دهند تا مستقل بیندیشند و عمل کنند. خود این افراد نیز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته هایشان، از زورگویی، تحکّم، زبونی و ذلّت فاصله میگیرند.
مرجع تخصصی مقالات کاربردی روانشناسی ارتباطی
پیامدهای منفی نداشتن مهارت نه گفتن Say No
برای ما نه گفتن Say No در زندگی بسیار حیاتی است. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES نداشتن مهارت نه گفتن Say No و خودبیانگری می تواند مشکلات زیر را به وجود آورد:
- افسردگی، عصبانیت از خود، احساس درماندگی، ناامیدی و نداشتن کنترل در زندگی
- رنجیدگی و عصبانیت از دیگران
- ناکامی در بسیاری از موقعیت هایی که فرد نمیتواند به خواسته خود برسد
- انفجار خشم (وقتی خشم به شیوه مناسبی ابراز نشود، روی هم انباشته شده، در مواردی به شکل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز می شود)
- ناتوانی در نه گفتن Say No و اضطراب و در پی آن، اجتناب از افراد و موقعیت هایی که سبب ناراحتی و از میان رفتن فرصت های زیادی می شود
- نداشتن مهارت نه گفتن Say No منجر به ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی می شود. این امر به نوبه خود باعث میشود فرد مقابل از احساسات و خواستههای فرد اطلاعی نداشته باشد و نتواند اقدامی در جهت حصول آنها انجام دهد
- ضعف در نه گفتن Say No مشکلات جسمانی مانند سردرد، زخم معده، فشار خون بالا و تجربه استرس که عوارض جسمانی زیادی به همراه دارد
- ناتوانی از نه گفتن Say No و رفتار منفعل باعث میشود فرد نتواند در برابر دیگران قاطعانه عمل کند
- تقویت رفتار دیگران که باعث میشود توقع آنان بیشتر شود و برای به دست آوردن خواستههای خود، اصرار بیشتری داشته باشند
عوامل دوری از رفتار جرأتمندانه و مهارت نه گفتن Say No
همه ما می توانیم نه گفتن Say No را آموخته و در زندگی به کار ببریم. اما گاهی اوقات به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، ممکن است موانعی نگذارند که ما از مهارت خود بیان گرانه نه گفتن Say No استفاده نماییم. در مهارت نه گفتن Say No در سطحی بسیار کلی عوامل زیر فرد را از این رفتار دور می کنند:
- فرد فکر می کند، دیگران او را به سبب کارهایی که برای آنها میکند، دوست دارند. بنابراین اگر مستقل عمل کند دیگران او را دوست نخواهند داشت.
- فرد در زمینه رضایت، احساسات و راحتی دیگران احساس مسئولیت می کند. به همین دلیل، از نه گفتن Say No و ناراحت کردن دیگران احساس گناه میکند.
- فرد رفتار نه گفتن Say No را با از خود گذشتگی، ایثار و فداکاری در تناقض میبیند. بنابراین، اعتقاد دارد که اگر از پذیرش درخواست دیگران سر باز زند، آدم بد و خودخواهی تلقی خواهد شد.
- احساس مهم و با ارزش بودن در مواقعی که درخواستی از او میشود؛ اعتقاد به اینکه اگر یک بار درخواست دیگران را نپذیرد آنها دیگر او را به شمار نخواهند آورد.
- کسی که نمی تواند نه گفتن Say No را به کار برد، یاد گرفته است که باید همیشه دیگران را از خود راضی و خوشحال نگه دارد و خوب نیست که خواسته های خود را بر خواسته های دیگران ترجیح دهند. بنابراین اگر کسی چیزی گفت یا کاری کرد که باعث ناراحتی فرد شد، نباید چیزی بگوید و اگر این کار ادامه پیدا کرد بهتر است فقط بکوشد از او فاصله بگیرد.
افراد ناتوان از نه گفتن Say No وقتی کاری را انجام میدهند که به آن تمایلی ندارند، احساس بدی درباره خود یافته، از فرد مقابل رنجیده می شوند. ایشان بی میلی خود را به طور ناخواسته و به شکل غیر کلامی (سکوت، اخم کردن، دیر حاضر شدن و انجام کارها به شکل سرسری و بدون دقّت لازم) نشان می دهند.
پرتال جامع برترین اخبار روانشناسی و جامعه شناسی ایران و جهان
راهکارهایی برای خودبیانگری و مهارت نه گفتن Say No
می خواهیم در این بخش برای شما مثالی از مهارت نه گفتن Say No اصولی را برای عینی تر کردن کاربرد این راهکار، ارائه نماییم. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES استفاده از مثال های عملی به عنوان یادگیری مشاهده ای نقش مهمی در آموزش مهارت نه گفتن Say No دارند.
برای یادگیری نه گفتن Say No، فرض کنید یکی از اقوام شما، امشب برای جشن تولد از شما دعوت کرده است. درحالی که شما اصلاً دیگر مهمانان و مکانی را که باید بروید، نمیشناسید. در این صورت شایسته است از روش های خود بیان گرانه زیر برای نه گفتن Say No استفاده نمایید.
۱- نه گفتن Say No
روش های متعدّدی برای ابراز جرأتمندانه «نه» (نه گفتن Say No) وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
الف)
صرفاً گفتن «نه»: «نه» یا «نه متشکر ».
ب)
گفتن «نه» همراه با توضیح: « نه متشکرم، من شب ها از خانه بیرون نمی روم».
۲- تغییر دادن موضوع: در این روش سعی می کنیم موضوع صحبت عوض شود.
فردا امتحان داریم؟
راستی فیلم دیشب را دیدی؟
۳- دلیل آوردن
نه متشکرم، روحیه ام با اینجور مهمانی ها سازگاری ندارد و ضعیف می شود.
رفتن به جایی را که نمی شناسم، اصلاً درست نمی دانم.
۴- ایجاد احساس عذاب وجدان در طرف مقابل
از شما انتظار نداشتم چنین پیشنهادی به من بدهی!
من روی شما یک جور دیگر فکر می کردم!
۵- ارائه پیشنهادی بهتر
حاضرم با شما به تئاتر، سینما و یا منزل شما بیایم، ولی به مهمانی در جایی که سایر مهمان ها را نمی شناسم نمی آیم.
۶- نشان دادن شان بالای خانوادگی خود
در خانواده / خانه ما رسم نیست که در اینجور مهمانی ها شرکت کنیم.
اگر این موضوع را در خانواده مطرح کنم، خیلی متعجب می شوند.
۷- بیان موضوع در قالب شوخی
من هنوز بچه ام، هنوز به اندازه کافی برای مهمانی شبانه بزرگ نشده ام.
۸- پافشاری و اصرار در رد درخواست
دیگر حرفش را نزن، من اهلش نیستم و به هیچ وجه نخواهم آمد.
۹- دور شدن از موقعیت: در مواقعی که فرد بیش از حد اصرار میورزد.
۱۰- ابراز همدلی
شاید دلت میخواست که من در جشن تولدت باشم، این موضوع را میفهمم. ولی متاسفانه من اهل شرکت در اینجور مراسم نیستم.
۱۱- معذرت خواهی
با عرض پوزش شما! امیدوارم مرا ببخشید که به هیچ وجه نمیتوانم در مهمانی شما شرکت نمایم.
۱۲- تشکر و قدردانی
لطف کردید که مرا به مهمانی خود دعوت کردید. ولی من دوست ندارم و نمی آیم.
فرهنگ گفتاری در مهارت نه گفتن Say No
مهارت نه گفتن Say No ظرافت های خاص خود را دارد. به همین دلیل کارگاه ها و دوره های آموزشی خودبیان گری و جرات ورزی بخش زیادی را به مهارت نه گفتن Say No اختصاص می دهند. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES بهتر است در ابراز مهارت نه گفتن Say No سعی نمایید در فرهنگ گفتاری خود موارد زیر را به کار ببرید:
- برای نه گفتن، Say No مطمئن شوید که طرف مقابل از شما چه میخواهد. اگر مطمئن نیستید، بگویید «باید درباره آن فکر کنم». از این راه، فرصتی را برای پاسخ دادن مشخص کنید.
- اگر مطمئن نیستید از شما چه چیزی را خواسته اند، توضیح بیشتری بخواهید.
- تا جایی که می توانید، پاسخ های کوتاه دهید و از آوردن دلایل زیاد و دادن توضیحات طولانی خودداری کنید.
- در کاربرد مهارت نه گفتن، Say No از عبارت هایی با واژه «من» استفاده نمایید. به جای سرزنش و یا محکوم کردن طرف مقابل، موضوع را طرح نمایید.
- به جای عبارت هایی نظیر «فکر نمیکنم بتوانم…» از واژه «نه» استفاده نمایید.
- هنگام نه گفتن، Say No حرکت های غیر کلامی خود را با پیامی که میدهید، همخوان سازید.
- در مواردی که ناچار به نه گفتن Say No هستید، امتناع خود را چندبار تکرار نمایید. نباید برای هر بار دلیل جدیدی بیاورید، بلکه کافی است همان گفته پیشین را تکرار نمایید.
- اگر با وجود تکرار پاسخ نه گفتن Say No، باز هم طرف مقابل اصرار میورزد، باید سکوت کرد. یا اینکه تلاش کنید موضوع بحث را عوض نمایید.
تالارهای تخصصی روانشناسی رشد و فرزند پروری
راهکارها اصلی ایجاد قاطعیت و مهارت نه گفتن، Say No در خود و در فرزندانمان :
یادگیری نه گفتن Say No زیاد سخت نیست. به ویژه اینکه در صورتی بتوانید در دوران کودکی این مهارت را به فرزندانتان بیاموزید، بهترین موفقیت ها را برای آنها رقم خواهید زد. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، تکنیک های زیر برای آموزش نه گفتن Say No در کودکان بسیار ساده و سودمند هستند:
۱ – اولین مسئله تربیت صحیح خانواده و آموزش و پرورش است. پس باید عوض شود و برای این باید بگوئیم کسی که مهارت نه گفتن Say No دارد، خود پنداره self-concept قوی دارد! باید به او پاداش بدهید.
پاداش = خود پنداری قوی + ابراز وجود
۲ – بالا بردن آگاهی آگاه شدن به حقوق خود و دیگران، آگاهی از مراحل رشد کودک و نوجوان و جوان. لازم است در مهارت نه گفتن Say No، بر مبنای این آگاهی و ویژگی های دوران کودکی، نوجوانی و جوانی که رفتار خاص خود را دارد، بر خورد کنیم.
۳ – تقویت فضای آرامش و صلح در خانه، رعایت کرامت انسانی و اخلاقی و تربیتی همراه با ارائه و اجازه نه گفتن Say No، انتقاد کردن، استدلال نمودن و در پایان پاداش دادن به کودک، نوجوان و جوان.
چند اصل کلامی برای مهارت نه! گفتن Say No
در انتهای مهارت نه گفتن Say No برای اینکه بتوانیم اصلاح الگوهای تفکر داشته باشیم، کلیدهای زیر به شما پیشنهاد می شوند. به اعتقاد دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، تمرین هدفمند برای مهارت نه گفتن Say No بهترین راه یادگیری خودبیانگری است.
بگوییم | نگوییم |
شاد و پر انرژی باشید / خدا قوت | خسته نباشید |
خوبم / عالی هستم | بد نیستم |
مسئله / موضوع را خودم حل می کنم | مسئله / موضوع به تو ربطی نداره |
حتماً موفق می شوم | موفقیت در این مورد سخت است |
من سالم و با نشاط هستم | من مریض و غمگین نیستم |
خدا سلامتی بده | خدا بد نده |
راست می گی؟ راستی؟ | دروغ میگی؟ دروغ نگو |
سرم شلوغ است | مشکل دارم / گرفتارم |
ان شاء الله وقت دیگر | اصلاً حوصله ندارم |
هدیه برای شما | قابل ندارد |
طول می کشد تا یاد بگیری | هیچ وقت یاد نمی گیری |
لطفاً آرام باش | داد نزن |
شما را در شادی ها ببینیم | غم آخرتان باشد |
در فرصت مناسب در خدمت شما خواهم بود | گرفتارم |
منتظرتم، تو را می بینم | مواظب باش |
من به اهدافم خواهم رسید | من نمی توانم به اهدافم برسم |
من ترجیح می دهم | من باید اینکار را بکنم |
صد در صد خواهد شد | ای کاش می شد |
دوست ندارم | متنفرم |
این کار را بعدها انجام می دهد | دچار یأس شدم ، امیدی ندارم |
آسان نیست | دشوار است |