مهارت نه گفتن No more در روانشناسی اشاره به مهارتی بسیار بنیادی برای رفتار خودبیانگری Self-expression دارد. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو علوم روانی، زیستی، اجتماعی، اقتصادی IPBSES، رفتار قاطعانه و جرأت ورزی به عنوان رفتاری تعریف شده است که فرد را قادر می سازد بدون اضطراب روی پای خود بایستد و در تعامل های اجتماعی تقویت های ارزشمندی خود را به حداکثر برساند.
مقدمه ای بر مهارت نه گفتن No more
روانشناسان و جامعه شناسان در بررسی معنی نه گفتن No more از جرأت ورزی به عنوان رفتاری مثبت، مستقیم، مودبانه و هدفمند یاد می کند. افراد خود بیانگر کسانی هستند که آزادانه و در حضور دیگران درباره تفکرات و احساسات آن ها گفتگو می کنند. در حقیقت، از دیدگاه روانشناسی افراد با جرأتمند بالا افراد قدرتمند و مسلطی هستند که بدون تردید و دودلی صحبت می کنند و اغلب رهبری گروه را بر عهده می گیرند. این افراد می دانند که چگونه، چطور، کجا، و چه زمانی به درستی از مهارت نه گفتن No more در تعاملاتشان استفاده نمایند.
مهارت نه گفتن No more طبق تعریف دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند، رفتار قاطعانه یا مهارت خودبیانگری به رفتاری اطلاق می شود که بهترین فرصت را برای دستیابی به اهداف مطلوب فرد فراهم کند و علاوه بر کسب احترام به خود به دیگران نیز احترام گذارد.
عصاره مهارت نه گفتن No more و خودبیانگری
شاید بتوان به سادگی در تعریف خودبیانگری و مقدمه ای بر مهارت نه گفتن No more موارد زیر را به عنوان چکیده و عصاره ناب این توانمندی تعریف نمود:
- توانایی ابراز خود و حقوق خود بدون پایمال کردن حقوق دیگران
- جراتمندی، ابراز وجود ، قاطعیت و مهارت نه گفتن No more
- مهارت نه گفتن No more یعنی اراده، اقتدار و پافشاری روی حقوق خود و نشان دادن مخالفت بسته به آن چه مورد نظر ما نیست
- مهارت نه گفتن No more یعنی، بدون پرخاشگری و با استفاده از راه های غیر مستقیم ابراز هیجانات کرده و تلاش کنیم تا حقوق مان را بدست بیاوریم و به راحتی از حق نگذریم. در عین حال افکار و احساسات خود را صریح بیان کرده و با اعتماد و منطق اگر با نظر جمع مخالف باشد بدون هیچ گونه بی احترامی نظرشان را بشنویم.
مهارت نه گفتن No more را می توان به صورت یک مثال عملی ساده این گونه نشان داد:
«من با تمام احترامی که برای شما قائلم اما بنا به دلایلی با این موضوع مخالفم / و یا موافقم!»
مرجع کامل آخرین اخبار روانشناسی ایران و جهان
مهارت نه گفتن No more شدنی است؟
در کاربرد مهارت نه گفتن No more برای همه ما موقعیت هایی پیش می آید که نمی توانیم به درخواست کسی راحت «نه» بگوییم. ممکن است او فرد بزرگتری باشد که برای او بسیار احترام قائل هستیم یا دوستی باشد که ارتباط بسیار نزدیکی با او داریم و نمی خواهیم با «نه» گفتن او را ناراحت کنیم.
در حوزه ناتوانی در نه گفتن No more به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES این موقعیت ها تا حدودی طبیعی است. ولی اگر این موقعیت ها زیاد تکرار شود و ما احساس کنیم در اکثر مواقع نمی توانیم در مقابل خواسته های نابجای «نه» بگوییم، آن وقت برای ما مشکلات زیادی ایجاد می شوند.
ناتوانان و معلولان مهارت نه گفتن No more
افرادی که نه گفتن No more بلد نیستند، نمی توانند «نه» بگویند، با دیگران همیشه موافقت می کنند، و خواسته های خود را مطرح نمی کنند. ولی این ناتوانان مهارت نه گفتن No more خواسته های دیگران را به راحتی می پذیرند. ممکن است خودشان هم از این موضوع ناراحت باشند و فشارهای زیادی را تحمل کنند.
آنها ممکن است نیاموخته باشند که حق دارند در بعضی موقعیت ها طبق خواسته خود عمل کنند و مجبور نیستند همیشه با دیگران موافق باشند. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامع شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES آنها نمی توانند آن طوری که خودشان می خواهند و صلاح می بینند زندگی کنند. چون همیشه مجبورند بخاطر رضایت دیگران زندگی کنند و آنها را راضی نگه دارند.
خطرهای ناتوانی در مهارت نه گفتن No more به دیگران
معلولان نه گفتن No more ممکن است در موقعیت های پر خطر برای خود دردسر درست کنند. مثل کسانی که تمایلی به سیگار کشیدن یا استفاده از مواد مخدر ندارند. ولی اگر در موقعیتی قرار بگیرند که دوستانشان به آنها پیشنهاد کنند، آنها «نه» نمی گویند و طبق خواسته ی دیگران عمل می کنند.
مشکلات ناتوانی نه گفتن No more در عین حال برای دیگران نیز دردسر ساز و گاه خطرساز می شود. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، معلولان نه گفتن No more، چون نمی توانند نه بگویند، هر کاری را که به ایشان احاله شود می پذیرند. در حقیقت این افراد حتی زمانی که توان انجام کاری را ندارند نیز زیر بار انجام آن می روند. بنابراین، مسئولیت انجام اموری را تقبل خواهند کرد در آن ناتوانند و موجب خسارات مادی و جانی خواهند شد.
نه گفتن No more در فرهنگ های شرقی نیز امری به غایت دشوار است. زیرا از نظر اجتماعی در این فرهنگ ها، خود بیان گری، ابراز وجود، دیدن خود، و مخالفت با نظر دیگران به ویژه مراجع قدرت (بزرگترها، ریش سفیدها، و …) توهین و گستاخی تلقی می شود. به همین دلیل، لازم است عرصه های فرهنگی و خرده فرهنگی نیز همیشه در میزان توانمندی نه گفتن No more فرد در نظر گرفته شود.
گام های مهارت نه گفتن No more
در مهارت نه گفتن No more اگر ما درباره خواسته های دیگران خوب فکر کنیم و سپس قاطعانه «بلی» یا «نه» بگوییم به آنها نشان داده ایم که به درخواست آنها اهمیت می دهیم. ولی در زندگی ما ارزش هایی حاکم است که ما طبق آنها رفتار می کنیم و نمی توانیم هر درخواستی را بپذیریم.
اگر با نه گفتن No more اصولی و درست، این چنین رفتار کنیم، بتدریج دیگران هم یاد می گیرند که درخواست های خلاف ارزش های ما نداشته باشند. به نظر دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، با این کار به اصطلاح حد و حدود ارتباط ما با دیگران مشخص می شود و در ارتباط با اطرافیان خود کمتر دچار مشکل می شویم.
تالارهای اختصاصی مهارت های ارتباطی
بنابراین، برای نه گفتن No more مناسب، وقتی کسی از ما درخواستی دارد:
- اولین گامدر برای مهارت نه گفتن No more و جرات ورزی این است که بدانیم نظر واقعی ما درباره ی درخواست او چیست و چه دلیل و برهانی برای رد یا پذیرش آن داریم .
- دومین گام درمهارت برای نه گفتن No more و مهارت خودبیانگری self-expression این است که نظر خود را محترمانه به او اعلام کنیم .
- سومین گامدر مهارت نه گفتن و مهارت جراتمندی این است که اگر لازم است دلیل و برهان خود را نیز برای او توضیح دهیم .
سودمندی های مهارت نه گفتن No more در زندگی ما
مهارت نه گفتن No more به طور کلی به عنوان مهارت کلیدی تعیین قلمرو در زندگی محسوب می شود. بر این اساس به نظر دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، به طورکلی نه گفتن No more به افراد کمک می کند تا:
- جلوی پایمال شدن حقوق خود را بگیرند.
- با نه گفتن No more درست تقاضای نا معقول دیگران رارد کنند.
- بتوانند از دیگران درخواستهای معقول داشته باشند.
- با نه گفتن No more با مخالفتهای نامعقول دیگران برخورددرست وموثری داشته باشند.
- حقوق دیگران را به رسمیت بشناسند.
- نه گفتن No more مناسب رفتار دیگران را در برابر خودشان تغییر دهند.
- از تعارضات پرخاشگرانه غیر ضروری خودداری نمایند.
- با نه گفتن No more به جا، در هر موردی موضع خود را با اعتماد به نفس Self-confidence و آزادانه مطرح سازند
باورهای نادرست درباره مهارت نه گفتن No more
متاسفانه نه گفتن No more در بیشتر اوقات از سوی دیگران به عنوان مهارت شایسته برداشت نمی شود. به خصوص در جوامعی که افراد خود را محقّ برای اظهار نظر در زندگی دیگران می دانند. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، بسیاری از اوقات افراد تنها به دلیل اینکه حرفی را زده اند، انتظار دارند شما تایید و پیروی کنید.
در حالی که طبق مهارت نه گفتن No more، در اکثر موارد لازم است شما نه بگویید. گاهی شما توان مالی، زمانی، جسمانی و روانی انجام کاری را ندارید. گاهی اوقات انجام برخی کارها در شان شما نیست. زمانی حتی میل شخصی شما به انجام کار و تقاضای دیگران نیست. نه گفتن No more برای استفاده در تمامی این اوقات است.
در ادامه اصول نه گفتن No more درست و باورهای نادرست در مورد آن را به صورت چند اصل کلی برای شما ارائه نموده ایم:
حقوق مشروع شما | باورهای نادرست سنتی |
گاهی اوقات شما حق دارید نیازهای شخصی را در اولویت قرار دهید. | اگر نیازهای خودت را بر نیازهای دیگران مقدم بشماری خودخواهانه رفتار کرده ای! |
هر کسی ممکن است اشتباه کند (الانسان بالسهو و النسیان) | اشتباه کردن واقعاً شرم آور است! باید در هر موردی واکنش مناسب نشان دهی! |
شما حق دارید درباره احساسات خود قضاوت نهایی را انجام دهید و آنها را مشروع بدانید. | اگر نمی توانی دیگری را متقاعد کنی که احساساتت منطقی است، بدون شک احساساتت غلط هستند! |
شما حق دارید تصمیم خود را عوض کنید یا شیوه رفتار دیگری را بر گزینید. | باید همیشه سعی کنی رفتارت منطقی و یک جور باشد! |
شما حق دارید در برخی موارد سوال دیگران را بی جواب بگذارید. | درست نیست دیگران را از سر باز کنی! وقتی از تو سوالی می کنند، پاسخ بده! |
شما حق دارید مسئولیت مشکلات دیگران را به عهده نگیرید! | هنگامی که کسی به دردسر افتاده باید سعی کنی به او کمک کنی! |
شما ناچار نیستید دلیل خود را برای دیگران توجیه کنید . | همیشه باید برای آنچه احساس می کنی و انجام می دهی دلیل خوبی داشته باشی! |
حقوق طبیعی شما برای نه گفتن No more و خودبیانگری
در مهارت نه گفتن No more لازم است ما بدانیم که برخی موارد جزو حقوق طبیعی ما محسوب می شوند. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، موارد زیر مهمترین نقاط تصمیم گیری و اجازه ما برای نه گفتن No more در زندگی محسوب می شوند:
- حق انجام اموری که تجاوز به حقوق دیگران نمی باشد.
- حق قاطع بودن یا نبودن.
- نه گفتن No more برای حق انتخاب
- حق ایجاد تغییر
- نه گفتن No more برای حق مالکیت بر جسم و دارایی
- حق آزادی بیان
- حق داشتن نگرش مثبت بر خویشتن.
- حق تقاضا
- نه گفتن No more برای حق ابراز احتیاجات و آمال
- حق تخیل و خیالپردازی
- حق برخورداری از امکانات
- نه گفتن No more برای حق استقلال و انزوا
- حق برخورداری از اطلاعات
- نه گفتن No more برای استفاده از حق مخالفت
- حق برخورداری از احترام
اصلاً برای چه نه بگوییم؟
حین کاربرد مهارت نه گفتن No more، اغلب اوقات این فکر به ذهنمان می رسد که برای چه نه بگوییم؟ به نظر دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، بهتر است برای کاربرد نه مهارت گفتن No more، ابتدا درباره سوالات زیر به دقت فکر کنیم:
- دستاوردهای رفتار انفعالی برای ما چیست؟
- اگر به جای رفتار انفعالی، خودبیانگری Self-expression را پیشه کنیم، از چه چیزهایی باید چشم بپوشیم؟
- رفتار پرخاشگرانه برای ما چه سودی دارد؟
- اگر به جای پرخاشگری، مهارت گفتن No more را بیاموزیم برای ما چه سودی دارد؟
- مهارت گفتن No more چه منافعی برای ما دارد؟
توجه داشته باشید که مهارت جرات ورزی Assertiveness یا خودبیانگری از پرخاشگری Aggression کاملاً جدا و متمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه ای خصمانه hostile است. در پرخاشگری فرد سعی می کند نیازها و خواسته های خود را از طریق غالب شدن، توهین و تحقیر دیگران برآورده کند. در پرخاشگری، فرد برای حقوق و خواسته دیگران اهمیتی قائل نیست.
نمونه های تفاوت خودبیانگری و مهارت گفتن No more در برابر پرخاشگری
مهارت گفتن No more نیازمند تمرین است. ممکن است در ابتدا برای شما شیوه درست اجرای مهارت گفتن No more زیاد روشن نباشد. اما به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی جامعه شناس و روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES به تدریج و با مطالعه، مشاهده و تمرین مهارت های متعدد می توانید متوجه ریزه کاری های مهارت گفتن No more بشوید.
در راستای مهارت گفتن No more و برای درک بیشتر تفاوت جراتمندی (به عنوان حد وسط برخورد منفعلانه passive و پرخاشگرانه aggressive) با هر یک از رفتار انفعالی و پرخاشگرانه برای شما چند نمونه ارائه می کنیم:
نمونه 1
فردی در صف خرید می خواهد خودش را جلوی شما جا بزند و می گوید: اجازه می دهید زودتر از شما خرید کنم؟ من عجله دارم.
پاسخ انفعالی: خیلی خوب!
پاسخ پرخاشگرانه: آهای، می خواهی چه کار کنی، برو آخر صف بایست؛
پاسخ همراه با مهارت گفتن No more: متاسفم، نمی توانم، من هم عجله دارم.
نمونه 2
یکی از همکلاسی های دانشگاه شما، جزوه درسی شما را برای شب امتحان طلب میکند.
پاسخ انفعالی: من خودم نیاز دارم، ولی باشد.
پاسخ پرخاشگرانه: خیلی پررو هستی که شب امتحان چنین تقاضایی می کنی، فراموشش کن.
پاسخ همراه با مهارت گفتن No more: خوشحال می شدم به بهت کمک کنم، از قبل برای مطالعه شب امتحانی برنامه ریزی کرده ام. ای کاش زودتر میگفتی.