مهارت تصمیم‌گیری: مهارت هشتم از مهارت‌های ده‌گانه زندگی
نگارنده: دکتر امیر محمد شهسوارانی
مقدمه
همه ما طی روز با موقعیت‌هایی مواجه می‌شویم که باید در آنها تصمیم‌گیری کنیم؛ بین دو یا چند گزینه، یکی را با همه سود و زیانش انتخاب نموده و باقی گزینه‌ها را با هر سود و زیان محتمل، رها کنیم. نمونه‌های رایج تصمیم‌گیری در زندگی روزمره شامل انتخاب غذا و نوشیدنی (آب میل داریت یا دوغ یا نوشابه یا ماءالشعیر؟ چای یا قهوه؟ خورش فسنجان یا خورش بادمجان؟ با پلو یا با نان؟ کره و مربا یا نان و پنیر و گردو؟ پیراهن سفید یا آبی؟ و …) هستند.
دامنه تصمیم گیری
دامنه تصمیم‌گیری به همینجا ختم نمی‌شود. حتی زمانی که در جایی (همچون اتوبوس یا تاکسی خالی، کلاس، سالن، کلاس، پارک) بخواهیم جایی بنشینیم، در حال تصمیم‌گیری و انتخاب محل نشستن هستیم. تصمیم‌گیری‌ها دامنه بسیار وسیعی دارند. انسان‌ها روزانه تصمیماتی می‌گیرند که برخی مهم و بعضی کم اهمیت هستند. تصمیم‌گیری در برخی موارد (همچون همسرگزینی، یا انتخاب شغل و رشته تحصیلی) کار ساده‌ای نیست، زیرا آینده افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به همین جهت، مهارت تصمیم‌گیری اهمیت زیادی دارد.
نکات کلیدی مهارت تصمیم گیری
- تصمیم‌گیری خوب همیشه آسان نیست و در بسیاری از مواقع ما ترجیح می‌دهیم در مورد برخی مسایل خاص تصمیم‌گیری نکنیم، بویژه در صورتی که پای قضاوت اخلاقی در میان باشد.
- همه تصمیم‌هایی که می‌گیریم پیامدها خوب یا بد دارند. در مورد تصمیم‌گیری در خصوص مسایلی که مطمئن نیستیم و ممکن است پیامدهای بدی داشته باشند، دودل هستیم.
- تصمیم‌گیری مستلزم مسئولیت‌پذیری است و خیلی از مردم برای فرار از این وضعیت، از تصمیم‌گیری خودداری می‌کنند.
- اگر ما با فرآیند تصمیم‌گیری درست و عواملی که بر تصمیم‌گیری ما تاثیر می‌گذارند، آشنا شویم، این کار چندان هم دشوار نخواهد بود.
مهارت تصمیم گیری و هیجانات / احساس ها
تا چند سال اخیر تصور بر این بود که تصمیم‌گیری فرآیند کاملاً عقلانی و بدور از هیجان و احساسات است. اما مطالعات علوم اعصاب نشان داده‌اند افرادی که دچار ضایعات و آسیب مغزی در بخش‌های کنترل هیجان مغز هستند، حتی نمی‌توانند در برای پوشیدن لباس یا نوشیدنی خود، تصمیم بگیرند. بنابراین، کنترل و مدیریت هیجان، عنصری کلیدی در تصمیم‌گیری درست محسوب می‌شود.
مهارت تصمیم‌گیری، در حقیقت مجموعه‌ای روش‌های سودمند برای دسته‌بندی گزینه‌های پیش رو در هر موقعیت، محاسبه سود و زیان هر گزینه، و انتخاب بهترین گزینه حسب شرایط (وضعیت و موقعیت ما و مقتضیات محیطی) است. مهارت تصمیم‌گیری کمک بسیار مهمی به افراد در بهینه‌سازی حل مسئله نموده و توان آنها برای مقابله با استرس را افزایش می‌دهد. هرچه افراد خودآگاهی بیشتری داشته باشند (خودشان، نیازها و توانمندی‌هایشان را بیشتر بشناسند) انتخاب‌های بهتری نموده و در نتیجه تصمیمات بهتری هم خواهند گرفت.
تصمیم‌گیری مستلزم سه عامل اساسی است:
- مشکل یا موقعیتی که برای آن باید تصمیم گرفته شود.
- شخصی که تصمیم‌گیرنده.
- عوامل فرعی که بر تصمیم‌گیری تاثیر می‌گذارند.
سه عامل مهمی که در تصمیم‌گیری باید به آنها توجه کنیم:
- آگاهی و اطلاعات: داشتن آگاهی یکی از موارد مهم تصمیم‌گیری است. برای اینکه تصمیم‌های موثری بگیرید باید در مورد مسئله یا موقعیتی که می‌خواهید راجع به آن تصمیم بگیرید، اطلاعات کافی داشته باشید ( برای تصمیم‌گیری در مورد برگزاری یک مراسم سنتی محلی، لازم است به خرده فرهنگ آن محله آشنایی کامل داشته باشیم.)
- فشارهای اجتماعی: دیدگاه‌ها و ارزش‌های اطرافیان، خانواده، دوستان و وسایل ارتباط جمعی بر افکار و تصمیم های ما تاثیر می‌گذارند (مدیر محله تحت تاثیر شورایاران و تقاضای مردم خود کلاس خاصی را برگزار می‌کند).
- موقعیت‌ها: انسان‌ها ممکن است در یک موقعیت یک تصمیم بگیرند و در موقعیت دیگر تصمیمی متفاوت با تصمیم قبلی بگیرند (نوجوانی که اصلا تمایلی به مصرف سیگار ندارد در یک موقعیت گروهی که در آن همسالان او اقدام به مصرف سیگار می‌کنند و اجتناب او از مصرف سیگار را مسخره کرده و به حساب ضعف او می‌گذارند، ممکن است از سر لجبازی و اثبات ترسو نبودن خود اقدام به مصرف سیگار بکند).
انواع روش‌های رایج تصمیم‌گیری:
- تصمیم‌گیری احساسی (بر اساس احساسات و پیش داوری‌ها)
- تصمیم‌گیری آنی (در لحظه و بدون تفکر)
- واگذاری تصمیم‌گیری به دیگران (انفعال و تابع نظر دیگران شدن)
- تصمیم‌گیری تأخیری (تصمیم نمی‌گیرد مگر مجبور شود)
- تصمیم‌گیری اضطراری (اتخاذ تصمیم در وضعیت اضطراری/بحرانی)
- تصمیم‌گیری تقدیری (تصمیم‌گیری بر اساس شانس)
- تصمیم‌گیری محافظه‌کارانه (تردید در تصمیمات مهم، اما سرعت عمل در تصمیمات کوچک)
- تصمیم‌گیری مخاطره‌جویانه (افراد با ریسک‌پذیری بالا)
- تصمیم‌گیری سازمانی (مدیران بر اساس استراتژی سازمان)
- تصمیم‌گیری فرصت‌طلبانه (بر اساس افزایش منافع و تحقق اهدافی خاص)
- تصمیم‌گیری عقلانی (بر اساس راهبردهای مهارت تصمیم‌گیری و ارزیابی و بررسی عقلانی)
در ویدئوی زیر، بطور خلاصه به توضیح مهارت تصمیم‌گیری ، مهارت هشتم از است، پرداخته شده و ابعاد و کاربردهای این مهارت بیان شده‌اند:
(در صورت جذابیت و علاقمندی به موضوع، مطلب را برای دیگران نیز بازنشر فرمایید).
کانال #دکترامیرمحمدشهسوارانی
TELEGRAM:
https://t.me/DrAmirMohammadShahsavarani
INSTAGRAM:
http://bit.ly/IPBSES-Institue
