نشانگان بیش‌تنفسی: علت اصلی اضطراب و وحشتزدگی

نشانگان بیش‌تنفسی یا سندرم هایپرونتیلاسیون یکی از مسایل عمده در بیش از ۶۰ درصد مراجعات افراد به متخصصان بهداشت روانی است. این نشانگان ناشی از استرس روانی-اجتماعی بوده و تقریباً با مداخلات بهنگام و ساده، می‌توان بسیاری از مشکلات اضطرابی مراجعان به مطب‌ها و کلینیک‌های روانشناسی و روانپزشکی را کاهش داد.

استرس منجر به مشکلات بسیار زیادی در افراد می‌شود که ناشی از تاثیر مستقیم آن بر سیستم اعصاب خودمختار سمپاتیک و پاراسمپاتیک است. با شناخت نشانگان بیش‌تنفسی می‌توان بازده افراد را در محیط های مختلف تحصیلی، زندگی، شغلی و اجتماعی افزایش داده و سطح مشکلات و عوارض ناشی از استرس را به این وسیله به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش داده و مدیریت نمود. در حقیقت شناسایی و درمان نشانگان بیش‌تنفسی بعنوان بخشی از رویکردهای مدیریت استرس در مهارت‌های ده‌گانه زندگی به افراد آموزش داده می‌شود.

اصول و مبانی زیستی تنفس

ما به کمک عضلات تنفسی خود قادریم نفس بکشیم. عضلات اصلی مخطط تنفسی شامل دیافراگم، و بخش‌های بیرونی و درونی عضلات بین‌دنده‌ای هستند. ماهیچه‌های حفره شکمی به فرآیند تنفس کمک می‌کنند.

عضلات بین‌دنده‌ای، در فاصله مابین دنده‌ها بوده، به آنها متصلند و نقش مهمی در افزایش حجم قفسه سینه دارند.

دیافراگم زیر شش‌ها واقع شده است و یک ماهیچه بزرگ گنبدی شکل است. عضلات حفره شکمی (یک گروه شش‌تایی از عضلات) به بخش‌های مختلفی از دنده‌ها تا بخش‌هایی از لگن متصلند. این عضلات حمایت وضعی، حرکت و محافظت از شکم را بر عهده دارند.

هنگام دم، دیافراگم منقبض و صاف می‌شود و عضلات بین‌دنده‌ای خارجی دنده‌ها را بالا می‌کشند. در نتیجه این عمل، قفسه سینه بزرگ شده، فشار درون قفسه‌ای کاهش می‌یابد و هوا به درون ریه‌ها کشیده می‌شود. با دم، اکسیژن به درون ریه‌ها رفته و از طریق دستگاه گردش خون به سرتاسر بدن به نقاطی که مورد نیاز است، حمل می‌شود.

همراه با انقباض بخش درونی عضلات بین‌دنده‌ای، عضلات دیواره حفره شکمی، و آرامش دیافراگم، ما بازدم نموده و دی‌اکسید کربن را از ریه‌ها خارج می‌کنیم.

• عمق و تعداد نفس‌های ما توسط دستگاه عصبی تنظیم می‌شود که دلیل اصلی آن برای حفظ تعادل طبیعی میزان دی‌اکسید کربن خون و فراهم آوردن سطح مناسبی از اکسیژن به بافت‌های بدن است. گازهای موجود در کیسه‌های هوایی ریه‌ها تقریباً در تعادل با گازهای موجود در خون هستند.
• نفس‌های عمیق‌تر و سریعتر (بیش‌تنفسی) گازهای بیشتری را از کیسه‌های هوایی با هوای جاری تبادل می‌کنند که منجر به کاهش غلظت دی‌اکسید کربن (نسبت به غلظت اکسیژن) در خون می‌شود (هایپوکاپنیا).
• چون دی‌اکسید کربن در خون بصورت اسید کربنیک حمل می‌شود، هایپوکاپنیا به نوبه خود منجر به افزایش PH و قلیایی شدن خون می‌شود. این حالت به نام آلکالوز تنفسی شناخته می‌شود.
• افزایش سطح PH منجر به انقباض رگ‌های خونی می‌شود.
• انقباض رگ‌های خونی مغز منجر به حالت‌های سرگیجه، پاراستزی، و غش می‌شود که اغلب همراه با بیش‌تنفسی مشاهده می‌شوند [علایم تیپیک وحشت‌زدگی و هول، م.].

نشانه‌های مرضی بیش‌تنفسی شامل موارد زیرند:

• احساس تهوع و بالا آوردن، نفخ
• درد سینه، اغتشاش شعور
• سرگیجه، خشکی دهان
• منگی
• گرفتگی عضلانی در دستان و پاها
• بی‌حسی و لرزش در دستان یا اطراف دهان
• احساس خفگی
• کم آوردن نفس
• مشکلات خواب

نشانگان بیش‌تنفسی در شکل‌های حاد و مزمن رخ می‌دهد. شکل‌های مزمن بیش‌تنفسی اغلب توسط متخصصان بالینی تشخیص داده نمی‌شوند. مشخص شده است هایپوکاپنیا را می‌توان هنگامی که بیمار آه می‌کشد، با تمرینات تنفسی درست، برطرف نمود.

برای صحبت کردن لازم است تنفس کنیم. تنفس بهنجار عمدتاً از راه بینی صورت می‌گیرد. بینی هوا را مرطوب می‌کند. هوای مرطوب بهتر توسط ریه‌ها تحمل شده و منجر به تبادل بهینه اکسیژن می‌شود. تنفس از راه دهان می‌تواند منجر به خشکی دهان مزمن شود. اگر ما حین صحبت الگوی تنفسی سالمی داشته باشم، پیش از شروع جمله هوا را به درون می‌کشیم و حین ادا کردن حروف صدادار بازدم می‌کنیم. بعد ما یک وقفه کوتاه تکلم خواهیم داشت که حین آن دم نموده، سپس به صحبت خود ادامه می‌دهیم، حین ادای حروف صدادار بازدم می‌کنیم و همینطور ادامه می‌یابد.

ما در بیماران مضطرب شاهد دو الگوی متفاوت ناسالم تنفسی مشاهده نموده‌ایم. این الگوها اغلب منجر به سرگیجه و منگی می‌شوند:

• تنفسی سریع و کم عمق حین تکلم سریع با وقفه‌های بسیار.

این بیماران اغلب از بخش بالای قفسه سینه خود برای صحبت استفاده می‌کنند. دم آنها کم عمق است و به همین دلیل هوا مدت زیادی نمی‌ماند و ریه به حداکثر ظرفیت خود نمی‌رسد. چون این افراد باید سریعتر نفس بکشند، پس سرعت تکلم و تعداد وقفه‌های تکلم خود را افزایش می‌دهند.

• دم سطحی با بهنجار پیش از شروع صحبت (سریع)، بدون بازدم حین صحبت، بازدم سریع، و دم سریع (عمیق با یک صدای شبیه هیسس) هنگام وقفه در صحبت

درمان

درمان نشانگان بیش‌تنفسی بطور عمده شامل تمرینات تنفسی، تمرینات آرمیدگی عضلانی، مراقبه‌های متمرکز بر تنفس (بویژه ذن)، یوگا، تای‌چی، چی‌گونگ، مراجعه به گفتاردرمانگر، و یا رفتن به کلاس‌های آواز است. همچنین، کمک به افراد در اینکه سرعت صحبت خود را کم نموده، صاف بنشینند و شانه‌ها و کمرشان را صاف نگه دارند بسیار مهم است، زیرا نشستن در چنین حالتی به فرد در افزایش ظرفیت قفسه سینه کمک شایانی نموده و منجر به کاهش بسیار زیاد سندروم بیش‌تنفسی در وی می‌شود.

در صورت تمایل می‌توانید مطالب مرتبط را در سایت مطالعه فرمایید

http://www.ipbses.com/rozamand/stress-learning/

http://www.ipbses.com/rozamand/hpa-stress-age/

http://www.ipbses.com/rozamand/coping-breastcancer-2/

http://www.ipbses.com/rozamand/oxidativestress-athletes/

http://www.ipbses.com/rozamand/job-stress/

http://www.ipbses.com/rozamand/stress-model-04/

http://www.ipbses.com/rozamand/cancer-oxidativestress-aging/

http://www.ipbses.com/rozamand/tmao-oxidativetress/

http://www.ipbses.com/rozamand/stress-hyperaglesia-tdcs/

http://www.ipbses.com/rozamand/occuptaion-stress-fire/

http://www.ipbses.com/rozamand/occupational-stress-forensic/

http://www.ipbses.com/rozamand/prenatal-personality/

http://www.ipbses.com/rozamand/aging-mt-oxidativestress/

http://www.ipbses.com/rozamand/percievied-stress-aging/

http://www.ipbses.com/rozamand/sport-stressor/

http://www.ipbses.com/rozamand/cocoro-meter/

http://www.ipbses.com/rozamand/life-skills-introduction/

(در صورت جذابیت و علاقمندی به موضوع، مطلب را برای دیگران نیز بازنشر فرمایید).

کانال #دکترامیرمحمدشهسوارانی

TELEGRAM:

https://t.me/DrAmirMohammadShahsavarani

INSTAGRAM:

http://bit.ly/IPBSES-Institue