روانشناسی به عنوان یک علم فراگیر شعبه ای نیز در علوم اقتصادی economics دارد که از آن تحت عنوان روانشناسی اقتصادی economic psychology نام برده می شود. نام های دیگر روانشناسی اقتصادی شامل اقتصاد رفتاری behavioral economics، و مالی رفتاری behavioral finance هستند.
همانطور که پیشتر نیز بیان شد، رشته روانشناسی یک حوزه علمی است که به مطالعه رفتار و فرآیندهای ذهنی در انسان ها و غیر انسان ها می پردازد. با استفاده از دانش به دست آمده در مورد رفتارهای غیر انسان ها، رشته هایی نظیر دامپروری و دامپزشکی پیشرفت های چشمگیری نموده اند.
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، با بررسی رفتارهای غیر انسان ها تحت مراعات کامل پروتکل های اخلاقی پژوهش، می توان دانش بهتری نسبت به ساز و کارهای عصبی و روانی انسان ها به دست آورد.
سنت در برابر مدرنیته در روانشناسی
از منظر سنتی، روانشناسی به دو بخش عمده تقسیم روانشناسی عمومی و روانشناسی بالینی تقسیم شده است.. روانشناسی عمومی به مطالعه اصول و مبانی علمی روانشناسی، مفاهیم پایه، فرآیندهای شناختی و اجتماعی، تکامل و ژنتیک انسان، شخصیت و رفتار انسان می پردازد. در حالی که ما در روانشناسی بالینی به بررسی اختلالات روانی، تشخیص، درمان و پیشگیری از آنها می پردازیم.
این دیدگاهی سنتی نسبت به روانشناسی است که هنوز هم در گفتگوهای روزمره مشاهده می شود. اکثریت مردم به اشتباه تصور می کنند معتبرترین گرایش در روانشناسی، شاخه روانشناسی بالینی clinical psychology است. در حالی که این گرایش یکی از حدوداً 70 گرایش روانشناسی می باشد.
دامنه و وسعت علم روانشناسی
افزون بر زمینه های فوق، روانشناسی به عنوان یک علم در بسیاری از زمینه های زندگی مورد استفاده قرار می گیرد، از جمله آموزش، بهداشت روانی، رفتارهای گله ای، روابط بین فردی، مشاوره، شغل و حرفه، ورزش، سلامت و بهبود کیفیت زندگی.
روانشناسی همچنین در زمینه های دیگری نیز مورد استفاده قرار می گیرد، از جمله علوم اجتماعی، حقوق، سیاست، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بازاریابی و تبلیغات، طراحی و معماری، هنر و فرهنگ، و حتی در زمینه های علوم پایه مانند فیزیک، زیست شناسی، عصب شناسی، اندوکرینولوژی و ایمنی شناسی.
روانشناسی به عنوان یک علم چند رشته ای با استفاده از روش های پژوهشی متنوع دستی و کامپیوتری به بررسی رفتار و فعالیت های ذهنی انسان می پردازد. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، این علم به ما کمک می کند تا بهتر درک کنیم که چگونه افراد با یکدیگر و با جامعه ارتباط برقرار می کنند، چگونه رفتار و تصمیم گیری های آنها شکل می گیرد؛ و چگونه می توانیم بهبود کیفیت زندگی افراد را به دست آوریم.
منظور از روانشناسی اقتصادی چیست؟
روانشناسی اقتصادی، مطالعه رفتار و تصمیمات افراد در مواجهه با مسائل اقتصادی است. این علم به بررسی عوامل روانی و شناختی که بر تصمیمات اقتصادی افراد تأثیر می گذارند، می پردازد.
کاربردهای روزمره ملموس روانشناسی اقتصادی می توانند شامل (و نه محدود به) موارد زیر باشند:
- بررسی تصمیمات مربوط به خرید و فروش
- ترجیحات مصرفی
- رفتارهای پس انداز و سرمایه گذاری
- اعتماد به نفس و خود کنترل گری
- تأثیرات فرهنگ و اجتماع بر تصمیمات اقتصادی
- بهبود تصمیم گیری افراد در زمینه اقتصاد
- شناسایی مبانی، چگونگی و چرایی رفتارهای گله ای herding behavior
ابعاد اصلی در روانشناسی اقتصادی
به شکل کلی و عمومی می توانیم روانشناسی اقتصادی به دو بخش روانشناسی اقتصادی تجربی empirical و روانشناسی اقتصادی نظری theoretical تقسیم نماییم.
روانشناسی اقتصادی تجربی:
بخش تجربی در رشته روانشناسی اقتصادی شامل بررسی رفتارهای اقتصادی و تصمیمات افراد در مواجهه با مسائل اقتصادی است. در این بخش، با استفاده از آزمایش های رفتاری، پژوهشگران سعی می کنند به بررسی تصمیم گیری های افراد در موقعیت های مختلف بپردازند.
روانشناسی اقتصادی نظری:
بخش نظری روانشناسی اقتصادی، به بررسی عوامل روانی و شناختی که بر تصمیمات اقتصادی economic decision افراد تأثیر می گذارند، می پردازد. در این بخش، پژوهشگران روانشناسی اقتصادی سعی می کنند به بررسی روابط بین شخصیت، هوش هیجانی emotional intelligence، تصمیم گیری، ترجیحات مصرفی، اعتماد به نفس و خود-کنترلی با تصمیمات اقتصادی افراد بپردازند.
حوزه های کاربردی اقتصاد رفتاری
روانشناسی اقتصادی به عنوان یک علم نو ظهور، در حال حاضر در حوزه های مختلف از جمله بازاریابی marketing، مدیریت management، اقتصاد economics، سیاستگذاری policy making و … کاربرد دارد. با توجه به اینکه تصمیمات اقتصادی یک نقش بسزایی در زندگی افراد و جامعه دارند، آشنایی با مفاهیم و اصول روانشناسی اقتصادی می تواند به بهبود تصمیم گیری افراد در زمینه اقتصاد کمک کند.
موضوعات اصلی مورد بررسی در اقتصاد رفتاری
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس صنعتی و سازمان انستیتو رزا مایند IPBSES در تهران، برخی موضوعاتی که در روانشناسی اقتصادی و حوزه های مالی رفتاری مورد بررسی قرار می گیرند، عبارتند از:
الف) شخصیت و تصمیم گیری های اقتصادی:
شخصیت فرد، تأثیر زیادی بر تصمیمات اقتصادی او دارد. برای مثال، فرد با شخصیت خودآگاه، بهتر می تواند تصمیمات درست و هوشمندانه ای را در مورد سرمایه گذاری و خرید و فروش بگیرد.
ب) هوش هیجانی و تصمیم گیری های اقتصادی:
هوش هیجانی فرد، تأثیر بسزایی بر تصمیمات اقتصادی او دارد. فرد با هوش هیجانی بالاتر، بهتر می تواند در مواجهه با مسائل اقتصادی، تصمیمات درست و هوشمندانه ای اتخاذ نماید.
پ) ترجیحات مصرفی و تصمیم گیری های اقتصادی:
ترجیحات مصرفی فرد، تأثیر زیادی بر تصمیمات اقتصادی او دارد. برای مثال، فرد با ترجیحات مصرفی متفاوت، به تصمیمات متفاوتی در مورد خرید و فروش و سرمایه گذاری می رسد.
ت) اعتماد به نفس و تصمیم گیری های اقتصادی:
اعتماد به نفس فرد، تأثیر زیادی بر تصمیمات اقتصادی او دارد. فرد با اعتماد به نفس بالا، بهتر می تواند در مواجهه با مسائل اقتصادی، تصمیمات درست و هوشمندانه ای بگیرد.
ث) خود-کنترل گری و تصمیم گیری های اقتصادی:
خود کنترل گری self-control فرد، تأثیر زیادی بر تصمیمات اقتصادی او دارد. فرد با خود-کنترل گری بالاتر، بهتر می تواند در مواجهه با مسائل اقتصادی، تصمیمات درست و هوشمندانه ای بگیرد. در حالی که افراد با خود کنترلی پایین به طور معمول تحت تاثیر احساسات و رفتارهای گله ای قرار گرفته و بازنده همیشگی معادلات اقتصادی خواهند بود.
جمع بندی در مورد روانشناسی اقتصادی
روانشناسی اقتصادی که از آن با عنوان مالی رفتاری و نیز اقتصاد رفتاری هم نام برده می شود، حوزه ای نوین و بین رشته محسوب می شود که طیف وسیعی از مسایل مهم زندگی را در بر می گیرد. متاسفانه بسیاری از افراد تصور نادرستی دارند که سطوح مختلف اقتصادی با یکدیگر مشابه هستند. به همین دلیل رفتارهای اقتصادی و پنداشت های اقتصادی کاملاً نادرستی را در ذهن می پرورند.
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس صنعتی و سازمانی، یکی دانستن سطوح خرد micro با سطوح macro در علوم اقتصادی و اجتماعی، منجر به بروز پدیده های ناخوشایند بسیاری می شود که شایع ترین آنها رفتار گله ای است.
با توجه به اینکه تصمیمات اقتصادی یک نقش بسزایی در زندگی افراد و جامعه دارند، آشنایی با مفاهیم و اصول روانشناسی اقتصادی می تواند به بهبود تصمیم گیری افراد در زمینه اقتصاد کمک کند.
