برای شناسایی کاربردهای روانشناسی در زندگی روزمره لازم است ابتدا نگاهی به تعاریف و حوزه های روانشناسی داشته باشیم. به طور کلی می توان گفت بر اساس صفحات اینترنتی زرد، روانشناسی psychology مربوط به هر آن چیزی است که در درون ما (حوزه ذهنی mindset) می گذرد. اما در این نوشتار سعی داریم دیدگاهی علمی از کاربردهای روانشناسی در زندگی روزمره everyday life را با هم بررسی نماییم.
تعریف رشته روانشناسی و کاربردهای آن
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، روانشناسی به عنوان یک رشته تخصصی، علمی است که به مطالعه رفتار behavior و فرآیندهای ذهنی mental processes عمدتاً در انسان می پردازد.
اما این تنها تعریف و کامل ترین بیان از روانشناسی نیست. زیرا امروزه روانشناسی گستره ای از پردازش های شناختی cognitive processes، نظریه های ذهن theory of mind، توان یادگیری learning، عوامل عصبی (تحت عنوان عصب روانشناسی neuropsychology) و حتی توانبخشی rehabilitation را نیز در بر می گیرد.
افزون بر این روانشناسی دیگر صرفاً مربوط به چهارچوب درونی افراد نبوده و حوزه ای به نام روانشناسی اجتماعی social psychology عملاً دوشادوش رشته جامعه شناسی به ویژه جامع شناسی خرد، به تحلیل و بررسی رفتارها و کنش وری انسان در جوامع پرداخته است.
تقسیم بندی کلی کاربردهای روانشناسی در زندگی روزمره
به شکلی ساده کاربررهای روانشناسی به دو بخش عمده تقسیم می شود: روانشناسی عمومی general psychology و روانشناسی بالینی clinical psychology.
الف) روانشناسی عمومی:
روانشناسی عمومی به مطالعه اصول و مبانی علمی روانشناسی، مفاهیم پایه، فرآیندهای شناختی و اجتماعی، تکامل evolution و ژنتیک انسان، شخصیت personality و رفتار behavior انسان می پردازد.
روانشناسی عمومی شامل مطالعه حافظه memory، یادگیری، تفکر، شناخت، هیجانات emotions، شخصیت، رفتار اجتماعی و فرآیندهای شناختی مانند توجه attention، حافظه کاری و تصمیم گیری است. این بخش از روانشناسی به دو روش تحقیق کمی و کیفی مشغول به کار است.
در روانشناسی عمومی، نگاه اصلی به کل جمعیت mass population و هدف عمده افزایش کیفیت زندگی quality of life، و ایجاد خط پایه base line به منظور شناخت هر چه بیشتر و بهتر جوامع و افراد است.
ب) روانشناسی بالینی:
از زاویه دیگر کاربردهای روانشناسی، حوزه روانشناسی بالینی به بررسی اختلالات روانی، تشخیص، درمان و پیشگیری از آنها می پردازد.
روانشناسی بالینی به عنوان یک بخش مستقل از روانشناسی، به بررسی اختلالات روانی mental disorders و رفتاری behavioral disorders مانند افسردگی depression، اضطراب anxiety، اختلالات خوردن eating disorders، اختلالات خواب sleep disorders، اعتیاد addiction و اختلالات شخصیتی personality disorders می پردازد.
روش های تحقیق در روانشناسی بالینی شامل مصاحبه، پرسشنامه ها و آزمون های روانشناسی هستند.
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، روانشناسی بالینی یا کلینیکی به طور عمده متمرکز بر اختلالات می باشد. به همین دلیل لازم است برای بهبود کیفیت و دقت انجام کاربردهای روانشناسی بالینی، خطوط پایه و سنجش های روانشناسی عمومی به شکل مستمر بروز رسانی شده و در اختیار روانشناسان بالینی قرار گیرد.
زمینه کاربردهای روانشناسی در زندگی روزمره
روانشناسی به عنوان یک علم در بسیاری از زمینه های زندگی مورد استفاده قرار می گیرد که از جمله مهمترین آنها شامل آموزش education، بهداشت روانی mental health، روابط بین فردی interpersonal relationships، مشاوره counseling، شغل و حرفه occupation and profession، ورزش sports، سلامت health و بهبود کیفیت زندگی هستند.
روانشناسی همچنین در زمینه های دیگری نیز مورد استفاده قرار می گیرد که عبارتند از:
- علوم اجتماعی
- حقوق
- سیاست
- فناوری اطلاعات و ارتباطات ICT
- بازاریابی و تبلیغات
- روانشناسی نظامی
- طراحی
- معماری
- هنر
- فرهنگ
- علوم پایه (مانند فیزیک و زیست شناسی)
روانشناسی به عنوان یک علم چند رشته ای multidisciplinary با استفاده از روش های تحقیق مختلف، به بررسی رفتار و فعالیت های ذهنی انسان می پردازد. این علم به ما کمک می کند تا بهتر درک کنیم که چگونه افراد با یکدیگر و با جامعه ارتباط برقرار می کنند، چگونه رفتار و تصمیم گیری های آنها شکل می گیرد؛ و چگونه می توانیم بهبود کیفیت زندگی افراد را به دست آوریم.
حوزه های اجتماعی کاربردهای علوم روانشناختی
همچنین افزون بر موارد فوق الذکر، روانشناسی به عنوان یکی از علوم اجتماعی social sciences، به بررسی رفتار و تعاملات اجتماعی افراد و گروه ها group می پردازد. در این زمینه، روانشناسان سعی می کنند تا به دنبال راهکارهایی باشند که بتوانند مشکلات اجتماعی را حل کنند و بهبود بخشند. حوزه پویایی های گروه group dynamics یکی از بحث های داغ روانشناسی از زمان کورت لوین در میانه قرن بیستم میلادی به شمار می آید.
کاربرد روانشناسی در حقوق و علوم قانونی
در حقوق نیز، روانشناسی به عنوان یکی از علوم کمکی مورد استفاده قرار می گیرد. روانشناسان در این زمینه، به بررسی رفتار و تصمیم گیری های افراد در شرایط مختلف می پردازند و سعی می کنند تا به دنبال راهکارهایی باشند که بتوانند بهبود قضایای حقوقی را به دست آورند.
در کشور ما متاسفانه تنها حوزه قانونی forensic، پزشکی قانونی است. در حالی که روانشناسی قانونی forensic psychology و روانپزشکی قانونی forensic psychiatry بازوهای نیرومند قضات و دادگستری در کشورهای توسعه یافته برای کشف انگیزه، میل، اراده، و دلایل وقوع و یا ارتکاب جرم می باشند.
کاربرد روانشناسی در سیاست: روانشناسی سیاسی
روانشناسی در سیاست نیز مورد استفاده قرار می گیرد. گرایش روانشناسی سیاسی حوزه ای هیجان انگیز و کاملاً بین رشته ای محسوب می شود. در این زمینه، روانشناسان به بررسی رفتار و تصمیم گیری های سیاست مداران و افراد در جامعه می پردازند و سعی می کنند تا به دنبال راهکارهایی باشند که بتوانند بهبود سیاست ها را به دست آورند.
سایر کاربردهای روانشناسی در زندگی روزمره و تخصص های مختلف
کاربری های روانشناسی در حوزه های اطلاعات و فن آوری اطلاعات:
در فناوری اطلاعات و ارتباطات، روانشناسی به عنوان یکی از علوم کاربردی مورد استفاده قرار می گیرد. روانشناسان در این زمینه، به بررسی رفتار و تعاملات افراد در فضای مجازی و نحوه استفاده آنها از فناوری اطلاعات و ارتباطات می پردازند.
روانشناسی تبلیغات: کاربردهای روانشناسی در بازاریابی و فروش
در بازاریابی marketing و تبلیغات advertisement، روانشناسی به عنوان یکی از علوم کاربردی مورد استفاده قرار می گیرد. روانشناسان در این زمینه، به بررسی رفتار و تصمیم گیری های مشتریان و نحوه تاثیرگذاری تبلیغات بر آنها می پردازند. حوزه روانشناسی بازاریابی به طور کامل متمرکز بر تکنیک های افزایش سهم بازار، بالا بردن حاشیه سود، و افزایش تعداد مشتریان است.
روانشناسی در طراحی و معماری:
در طراحی و معماری، روانشناسی به عنوان یکی از علوم کمکی مورد استفاده قرار می گیرد. روانشناسان در این زمینه، به بررسی نحوه تاثیرگذاری فضاهای مختلف بر رفتار و حالت روحی افراد می پردازند.
روانشناسی فرهنگی و روانشناسی هنر
در هنر و فرهنگ نیز، روانشناسی به عنوان یکی از علوم کمکی مورد استفاده قرار می گیرد. روانشناسان در این زمینه، به بررسی تاثیر هنر و فرهنگ بر رفتار و حالت روحی افراد می پردازند.
روانشناسی تاریخی
یکی از گرایش های هیجان انگیز روانشناسی، روان شناسی تاریخ یا روان تاریخ psychohistory است. این گرایش ناشناخته از روانشناسی ترکیبی از دانش تاریخ و دانش روانشناسی است. در رشته روان تاریخ به بررسی علل و انگیزه های روانشناختی افراد و جوامع برای انجام و یا عدم انجام اقدامات و اعمال در طول تاریخ پرداخته می شود.
روانشناسی نظامی
روانشناسی نظامی military psychology یکی از شاخه های خاص روانشناسی است که به بررسی تاثیرات نبرد، جنگ، محیط ها و تمرینات نظامی می پردازد. به طور معمول در روانشناسی نظامی تاثیرات وضعیت های جنگی بر سربازان و نیروهای نظامی متمرکز بوده است.
اما امروزه دامنه روانشناسی نظامی به بررسی ابعاد جنگ بر آسیب های روانی و اجتماعی بر غیر نظامیان civilians و نیز تاثیرات درازمدت نبرد بر کهنه سربازان veterans گسترده شده است.
روانشناسی در علوم پایه
در نهایت، کاربردهای روانشناسی به عنوان یکی از علوم پایه مانند فیزیک و بیولوژی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در این زمینه، روانشناسان به بررسی نحوه عملکرد مغز و تاثیر آن بر رفتار و حالت روحی افراد می پردازند.
جمع بندی کاربردهای روانشناسی در زندگی روزمره
رشته روانشناسی و کاربردهای روانشناسی در بخش های مختلف زندگی روزمره تنها به موارد فوق محدود نمی شود. در گستردگی کاربردهای روانشناسی همین بس که این رشته بیش از 60 گرایش اصلی در مقطع دکتری داشته و موارد بین رشته ای از کاربردهای روانشناسی بیش از رشته های اصلی دانشگاهی آن هستند.
اگر می خواهید در رشته روانشناسی فعالیت کنید، لازم است حداقل مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد شما در دانشگاه در این حوزه بوده و سپس پروانه تخصصی فعالیت را از سازمان ذی صلاح کشوری که در آن زندگی می کنید، دریافت نمایید.
