سواد رسانه ای یکی از موضوعاتی است که از ابتدای قرن سواد 21 به شدت در کانون توجه جامعه شناسان و روانشناسان قرار گرفته است. سواد رسانه ای media literacy برای هر فردی که در جامعه زندگی می کند، بسیار مهم است. این مهارت ها به فرد کمک می کنند تا پیام های رسانه ای را با دقت بیشتری متوجه شود و درک بهتری از محتوای آن داشته باشد.
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس و جامعه شناس انستیتو رزا مایند، مهارت های سواد رسانه ای باعث می شوند فرد بتواند به درستی تحلیل کند که چه کسی پیام را منتشر کرده است، هدف او چیست و چگونه باید به آن پاسخ داد و در حقیقت یکی از جلوه های زیبای تفکر نقادانه critical thinking در جامعه به شمار می آید.
سواد رسانه ای به فرد کمک می کند تا با نوع پیام های رسانه ای که در زندگی روزمره با آنها روبرو می شود، آشنا شود. این مهارت ها باعث می شود فرد بتواند به خوبی از نظر فرهنگی و اجتماعی در جامعه فعالیت کند. همچنین، سواد رسانه ای به فرد کمک می کند تا با نقاط ضعف و قوت پیام های رسانه ای آشنا شود و در ارتباط با آنها به خوبی واکنش و پاسخ داده و در دام ذهنیت های نظریه توطئه و رفتارهای گله ای گرفتار نشود.
تعریف سواد رسانه ای چیست؟
طبق نظر متخصصان حوزه های ارتباطات بین فردی، سواد رسانه ای به مجموعه مهارت هایی اطلاق می شود که برای تفکر منطقی و پویا در برابر پیام های رسانه ای لازم است. این مهارت ها شامل توانایی خواندن، نوشتن، شنیدن، گفتگو، تفکر انتقادی و تحلیل پیام های رسانه ای می باشد.
در عصر حاضر که رسانه ها به یکی از مهمترین محرک های فرهنگی cultural و اجتماعی social تبدیل شده اند، سواد رسانه ای بسیار مهم است و باعث می شود فرد قادر باشد اطلاعات را تحلیل و ارزیابی کند و تصمیمات صحیح بگیرد.
اصول و مبانی سواد رسانه ای شامل چه مواردی هستند؟
سواد رسانه ای شامل اصول و مبانی مختلفی است که به فرد کمک می کنند تا به خوبی با پیام های رسانه ای در جامعه برخورد کند و از آنها بهره مند شود. طبق گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، برخی اصول و مبانی سواد رسانه ای عبارتند از:
الف) تحلیل گری:
فرد با استفاده از این مبنا، پیام های رسانه ای را با دقت بیشتری تحلیل می کند و به دنبال نقاط قوت و ضعف آنها می گردد.
ب) انتقادی بودن:
این اصل به فرد کمک می کند تا پیام های رسانه ای را به صورت منطقی و با دیدگاه مناسب تحلیل کند.
پ) تفکر سیاسی:
این مبنا به فرد کمک می کند تا به دنبال هدف و نقطه نظر خود در جامعه باشد و با استفاده از پیام های رسانه ای، برای دستیابی به آن هدف کار کند.
ت) پویایی:
این اصل به فرد کمک می کند تا با تغییرات جامعه و پیام های رسانه ای در آن، سازگار باشد و به خوبی به آنها واکنش نشان دهد.
ث) آگاهی از فرهنگ:
این مبنا به فرد کمک می کند تا با فرهنگ جامعه آشنا شود و بتواند با پیام های رسانه ای در ارتباط با آن فرهنگ، به خوبی برخورد کند.
ج) تفکر خلاق:
این اصل به فرد کمک می کند تا با استفاده از تفکر خلاقانه، به پیام های رسانه ای به صورت متفاوت نگاه کند و از آنها بهره ببرد.
چ) حساسیت به نقش رسانه ها:
این مبنا به فرد کمک می کند تا نقش رسانه ها در جامعه را درک کند و با استفاده از آنها به خوبی برخورد کند.
اهداف متولیان حوزه سواد رسانه ای شامل چیست؟
طبق گفته سازمان جهانی مرجع فرهنگی یونسکو UNESCO، اهداف سواد رسانه ای عبارتند از:
الف) افزایش دانش و آگاهی فرد در مورد پیام های رسانه ای و نحوه تاثیرگذاری آنها بر جامعه.
ب) توانایی ارزیابی و تحلیل درست و منطقی پیام های رسانه ای.
پ) توانایی استفاده بهینه و مؤثر از پیام های رسانه ای به منظور دستیابی به هدف های شخصی و اجتماعی.
ت) حفظ سلامت روانی و جسمی فرد در برابر پیام های رسانه ای ناصحیح و نادرست false information.
ث) توانایی شناسایی و پاسخگویی به نیازهای رسانه ای جامعه.
ج) حفظ حریم خصوصی و امنیت در استفاده از پیام های رسانه ای.
کاربرهای سواد رسانه ای در چه اموری است؟
با توجه به اهداف سواد رسانه ای که در بخش قبلی بیان شد، کاربردهای اصلی سواد رسانه ای شامل موارد زیر می شوند:
الف) بهبود روابط اجتماعی:
فرد با داشتن سواد رسانه ای می تواند در فضای مجازی و رسانه های اجتماعی social media به شکل های بهتر و مؤثرتر ارتباط برقرار کند.
ب) افزایش دسترسی به اطلاعات مطمئن و درست:
سواد رسانه ای به فرد این امکان را می دهد که بهترین منابع و منابع معتبر و قابل اطمینان برای دستیابی به اطلاعات مورد نیاز خود را شناسایی کند. اطلاعات درست در مورد واکسیناسیون به اندازه کافی (نه بیش از حد)، مصرف درست داروها، نظرات درست طبی و روانشناختی، از جمله سودمندی های سواد رسانه ای هستند.
پ) افزایش ظرفیت تفکر نقادانه:
فرد با داشتن سواد رسانه ای می تواند پیام های رسانه ای را به صورت منطقی و منطقی تحلیل کند و بهترین تصمیمات را در خصوص استفاده از آنها بگیرد. درک این نکته که رسانه های اجتماعی همچون توییتر، فیسبوک، و اینستاگرام منبع درستی برای دریافت اطلاعات نیستند، گام مهمی در ظرفیت سازی تفکر نقادانه است.
ت) حفظ سلامت جسمی و روانی:
سواد رسانه ای به فرد این امکان را می دهد که از پیام های رسانه ای نادرست و ناصحیح برای حفظ سلامت جسمی و روانی خود استفاده نکند. نمونه های این پیام های خطا شامل مصرف عنبر نساء، شیاف روغن بنفشه، ادرار شتر، نیش زنبور عسل، عسل، و مواد (به ویژه تریاک و حشیش) برای پیشگیری از ابتلا به بیماری های تنفسی به ویژه کووید-19 هستند که متاسفانه افراد بسیاری را (حتی از قشر تحصیل کرده و آکادمیک) به کام مرگ بردند.
ث) توانایی ارتباط سالم با جامعه:
سواد رسانه ای به فرد این امکان را می دهد که در جامعه بیشتر شناخته شود و با دیگران بهتر ارتباط برقرار کند.
ج) افزایش اعتماد به نفس:
داشتن سواد رسانه ای به فرد اعتماد به نفس بیشتری می دهد و او را قادر می سازد تا در جامعه بهتر عمل کند.
نقش سواد رسانه ای در مدیریت منابع انسانی سازمان ها چیست؟
سواد رسانه ای در مدیریت منابع انسانی بسیار مهم است، زیرا کارکنان در این زمینه با مطالب و اطلاعات زیادی در تماس هستند. سواد رسانه ای به کارکنان کمک می کند تا به خوبی از منابع رسانه ای استفاده کنند، از جمله پرداختن به مطالب مرتبط با شغلشان و پاسخ به سوالات و نظرات دیگران در شبکه های اجتماعی.
به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی روانشناس صنعتی و سازمانی، با داشتن سواد رسانه ای، کارکنان قادر خواهند بود تا از طریق رسانه های مختلف، از جمله وب سایت ها، شبکه های اجتماعی و پادکست ها، به روز رسانی های صنعت و اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند. همچنین، سواد رسانه ای به کارکنان کمک می کند تا به خوبی با مخاطبان خود در ارتباط باشند و به درستی از ابزارهای رسانه ای استفاده کنند و در نتیجه رضایت شغلی بالاتری داشته باشند.
در کل، سواد رسانه ای در مدیریت منابع انسانی، به عنوان یک مهارت اساسی و ضروری برای کارکنان، بسیار مهم است. با داشتن این مهارت، کارکنان قادر خواهند بود تا به بهترین شکل از منابع رسانه ای استفاده کنند و با مخاطبان خود به درستی ارتباط برقرار کنند.
روش های پژوهش در حوزه سواد رسانه ای کدامند؟
برای پژوهش در حوزه سواد رسانه ای و شناخت ابعاد عوامل تاثیر گذار در این زمینه، روش های مختلفی وجود دارد که مهمترین آنها به شرح زیر است:
الف) پژوهش کیفی:
در این روش، از روش های مصاحبه، مشاهده و تحلیل محتوا استفاده می شود تا به تحلیل و فهم بهتر مفاهیم و الگوهای مرتبط با سواد رسانه ای بپردازیم.
ب) پژوهش کمّی:
در این روش، از ابزارهای آماری و تحلیل داده ها استفاده می شود تا به بررسی روابط علت و معلولی در مورد سواد رسانه ای بپردازیم.
پ) پژوهش تجربی در حوزه سواد رسانه ای:
در این روش، فرضیاتی در مورد سواد رسانه ای شکل می گیرد و سپس با استفاده از آزمایش های عملی و تحلیل داده های تفکر نقادانه، به بررسی صحت فرضیات پرداخته می شود.
ت) پژوهش تاریخی:
در این روش، به بررسی تاریخچه سواد رسانه ای و تحولات آن در گذشته پرداخته می شود.
ث) پژوهش مقایسه ای:
در این روش، سواد رسانه ای در چندین کشور یا فرهنگ مختلف مورد مقایسه قرار می گیرد تا به بررسی تفاوت ها و شباهت ها در مورد سواد رسانه ای بپردازیم.
شیوه های آموزشی برای مبحث سواد رسانه ای چگونه هستند؟
خوشبختانه سواد در امور رسانه ای یک مهارت skill است. به این معنا که افراد در هر سن و هر سطح اجتماعی-اقتصادی و با هر تحصیلاتی قادر به یادگیری سوادهای رسانه ای هستند. همچون سایر حوزه های روانی-اجتماعی، برای آموزش و بالا بردن سطح سواد در حوزه رسانه ای نیز روش های مختلفی وجود دارد که به شرح زیر هستند:
الف) روش درسی:
در این روش، مفاهیم و مهارت های مرتبط با سواد رسانه ای در قالب دروس در مدارس و دانشگاه ها آموزش داده می شود.
ب) روش کارگاهی در آموزش سواد رسانه ای:
در این روش، دوره های آموزشی کوتاه مدت با الگوهای یادگیری مشارکتی برای یادگیری مهارت های مرتبط با سوادهای رسانه ای برگزار می شود.
پ) روش بازی:
در این روش، با استفاده از بازی های آموزشی، مفاهیم و مهارت های مرتبط با سوادهای رسانه ای به فراگیران به ویژه در سنین پایینتر یاد داده می شود.
ت) روش پژوهشی:
در این روش، فراگیران به صورت خودجوش و با استفاده از منابع مختلف، به بررسی مفاهیم و الگوهای مرتبط با سوادهای رسانه ای می پردازند.
ث) روش تعاملی:
در این روش، فراگیران با استفاده از بحث و گفتگو با هم، مفاهیم و الگوهای مرتبط با سواد مرتبط با حوزه رسانه ای را فرا می گیرند.