نابینایی در نابینایان و کیفیت زندگی آنها چگونه است؟

نابینایی در نابینایان و یا نقایص بینایی در آنها، تاثیرات گسترده ای بر کیفیت زندگی quality of life QOL افراد نابینا و کم بینا دارد. این امر در کنار بدفهمی misunderstanding مردم عادی از نابینائی، منجر به بروز طیف وسیعی از سوء تفاهم می گردد. به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، درک درست اجتماع از وضعیت نابینایی در نابینایان عامل مهمی در افزایش رفاه اجتماعی و بالا رفتن همبستگی اجتماعی با افراد نابینا و کم بینا خواهد شد.

برای مطالعه بیشتر در مورد نابینائی، می توانید به این نوشتارمراجعه بفرمایید: نابینایی و نقایص بینایی چیست و تست سنجش بینایی چگونه است؟

میزان شیوع نابینایی در نابینایان چقدر است؟

سازمان بهداشت جهانی WHO به تازگی در روز جهانی نابینایان طی بیانیه ­ای اعلام کرد بیش از 90 میلیون فرد نابینا در جهان وجود دارند که 90 درصد از آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی می­کنند.

طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی WHO تقریباً 2 میلیارد نفر نیز در سر تا سر دنیا به نوعی یک یا چندین مورد اشکال و نارسایی در بینایی خود دارند. این آمار بیانگر آن است که در هر 5 دقیقه یک نفر و در هر دقیقه یک کودک در نقطه­ای از دنیا دچار نابینایی می­ شود و 80 درصد از این نابینایی­ها غیر قابل اجتناب هستند.

پروژه بینایی 2020 و بینایی 2030

در سال 1999 میلادی سازمان بهداشت جهانی WHO و واحدهای تابعه در اقدامی جهانی به منظور محدود کردن و مبارزه با شیوع نابینایی پروژه­ای تحت عنوان «بینایی 2020: حق داشتن بینایی» را آغاز نمودند. بیش از 40 کشور در سراسر دنیا برنامه­های «بینایی 2020» را پذیرفتند. بر طبق این پروژه قرار بود محافظت یا بازگرداندن بینایی افراد با حداقل هزینه و به عنوان کمکی برای تامین سلامت بینایی مردم اجرا گردد.

در حال حاضر پروژه بعدی سازمان جهانی بهداشت با نام بینایی 2030 آغاز شده است که تمرکز اصلی آنها بر مراقبت های چشمی مردم-محور people-centered eye care می باشد. هدف عمده در پروژه بینایی 2030 ایحاد بسته های مداخله ای مراقبت چشمی مبتنی بر شواهد evidence-based است. همچنین، تهیه امکانات پرتابل (قابل حمل) برای سنجش و نیز ترمیم بینایی به عنوان سایر اهداف پروژه بینایی 2030 تعریف شده اند. تمرکز پروژه بینایی 2030 بر آگاهی مردم از انواع نابینایی و نقایص بینایی، مشکلات و مسایل نابینایی در نابینایان، و مقابله با پیر چشمی هستند.

آمار نابینایی در نابینایان کشور

متاسفانه در کشور ما اداره آمار بنا به دلایلی نامشخص، اطلاعات جمعیتی را بیش از 10 سال است که از دسترس عمومی خارج نموده است. بر اساس بررسی­های به عمل آمده در سال 1370 خورشیدی در ایران، تعداد افراد نابینا 492،111 نفر برآورد شد. به این تعداد حدود 200 هزار نفر افراد نیمه ­بینا و دیر ­بینا نیز باید اضافه شود. این در حالی است که فقط 20 هزار نفر در سراسر کشور از طریق 16 مرکز توانبخشی نابینایان بهزیستی و 18 واحد سواد آموزی ویژۀ نابینایان آموزش و پرورش از خدمات گوناگون توانبخشی، حمایتی، آموزشی و پیشگیرانه منتفع شده ­اند. بنظر می رسد در حال حاضر این میزان حداقل 2 برابر شده باشد.

10 واقعیت دربارۀ نابینایی در نابینایان

با توجه به به اهمیت حس بینایی در زندگی بشر و تعداد موارد شیوع نسبتاً بالای آسیب ­های بینایی سازمان بهداشت جهانی WHO اقدام به انتشار نکاتی مهم و کلیدی در زمینۀ نابینایی در نابینایان و چگونگی مهار و کنترل آن نموده است. از دیدگاه WHO، ده نکتۀ مهم در مورد نابینایی وجود دارد که افراد باید آن را بدانند:

1. در سراسر جهان حدود 2.2 میلیارد نفر دچار آسیب بینایی به دلایل گوناگون هستند که حداقل 90 میلیون نفر آنها نابینا هستند. حداقل نیمی از این تعداد شامل موارد قابل پیشگیری بوده اند.
2. 153 میلیون نفر به دلیل عیوب انکساری اصلاح نشده (نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم) دچار آسیب ­های بینایی هستند. تقریباً همۀ آنها می ­توانند با استفاده از عینک، لنزهای تماسی یا جراحی ­های انکساری دید طبیعی خود را بازیابند.
3. بیش از 85 درصد از افراد داری آسیب­ های بینایی در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می­ کنند.
4. 39 درصد از تمامی نابینایی در نابینایان به علت آب مروارید cataract ناشی از کهولت سن است که منجر به نابینایی می­ شود.
5. جراحی آب مروارید و اصلاح عیوب انکساری جزو مقرون به صرفه­ ترین مداخلات بهداشتی در جهان هستند که دولت ها لازم است هزینه های آن را تقبل نمایند.
6. آسیب­ های بینایی و نابینایی در نابینایان ناشی از کهولت سن aging در حال افزایش هستند و نابینایی ناشی از دیابت diabetes نیز به سرعت در حال شیوع است.
7. بیش از 80 درصد از تمام نابینایی در نابینایان بزرگسال adult blinds قابل پیشگیری یا درمان هستند. در بین کودکان، علل اصلی نابینایی قابل پیشگیری شامل آب مروارید، آسیب شبکیه­ای ناشی از نارس بودن نوزاد retinopathy of prematurity (ROP) و کمبود ویتامین A هستند.
8. نابینایی در نابینایان ناشی از بیماری ­های عفونی به دلیل اقدامات بهداشت عمومی public health در سطح جهان در حال کاهش است. نابینایی ناشی از تراخم 2 میلیون نفر را امروزه در سراسر جهان دچار کرده است که نسبت به 360 میلیون نفر در سال 1985 قابل کاهش چشمگیری است.
9. حدود 2 میلیون کودک زیر 15 سال در سر تا سر جهان نابینا هستند. در حال حاضر در حدود نیمی از موارد نابینایی کودکی بوسیلۀ درمان زود هنگام بیماری ­ها و اصلاح ناهنجاری های تولد مانند آب مروارید و گلوکوما glaucoma قابل اجتناب هستند.
10. برای چندین دهۀ متوالی، WHO در تلاشی جهانی برای مهار و کنترل نابینایی در جهان می­کوشد و در این راه از کمک ­های همکاران عرصۀ بین ­المللی و سازمان­ های ملی کمک می­گیرد تا سطح تلاش ­های ملی برای فراهم آوردن کمک ­های فنی، نظارت و همکاری را در کشورها افزایش دهد. در این راستا همکاری مردم و نیز تلاش­ های سازمان­ های داخلی در هر کشور به عنوان بازوی قدرتمند این سازمان در این تلاش پیگیر محسوب می ­شوند.

ویژگی­ های روانی-اجتماعی نابینایایی در نابینایان

با توجه به گستره مهارت ها خصوصیت های روانشناختی و اجتماعی نابینایی در نابینایان، به گفته دکتر امیر محمد شهسوارانی عصب روانشناس انستیتو رزا مایند IPBSES، در حوزه روانشناختی، نابینایی در نابینایان را می توان در 3 بخش مهارت های شناختی، روانی، و اجتماعی بررسی نمود:

الف) مهارت های شناختی نابینایان

در بعد شناختی cognitive، مطالعات تجربی بیانگر این حقیقت هستند که افراد نابینا در مهارت های شناختی زیر نسبت به افراد عادی تفاوت معناداری ندارند. اما نسبت به افراد ناشنوای با شرایط مشابه برتری ­های قابل ملاحظه­ای در آنها به چشم می­خورد:

–      توجه	–      پردازش اطلاعات
–      تمرکز	–      قابلیت حفظ مطالب
–      قدرت یادگیری مطالب	–      ظرفیت حافظۀ کوتاه مدت و بلند مدت
–      خزانۀ واژگان بویژه موضوعات ذهنی	–      توان تجزیه و تحلیل مسایل
–      تفکر انتزاعی	–      قدرت تخیل
–      تکوین پایدار مفاهیم ذهنی	–      انشاء

ب) ویژگی های روانی نابینایان

افراد نابینا الگوهای متفاوتی نسبت به افراد دارای بینایی برای پردازش فضایی دارند. با توجه به اینکه فرایند شکل­ گیری و ادراک نمادهای فضایی در افراد نابینا به صورت تدریجی شکل می­ گیرد؛ قدرت به یاد سپاری موقعیت­های مختلف در افراد نابینا بیشتر است.

یعنی، افراد نابینا با گوش دادن به الگوهای صوتی و کلامی افراد مختلف، از ویژگی ­های شخصیتی ایشان تصاویر خاصی را در ذهن خود تصور نموده و نسبت به آن باور پیدا می ­کنند.

عموماً، هنگامی که افراد به الگوهای صوتی متفاوت و متنوع گوش می ­دهند، برای صاحبان صداهای گیرا و خوشایند، تصاویر مطلوب ذهنی ترسیم می­نمایند.

زمینه بسیاری از رغبت­ها و تعاملات مطلوب اجتماعی ایشان بر همین اساس شکل می ­گیرد. بدیهی است میزان تصویرسازی ­های خوشایند ذهنی از الگوهای مطلوب صوتی همسالان و بزرگسالان، در تامین بهداشت روانی و کیفیت زندگی افراد نابینا تاثیر قابل توجهی دارد. در ابعاد ویژگی­های و خصیصه­های روانی و اجتماعی، تفاوت­های بسیار مهم و قابل تاملی در رگه­های شخصیتی افراد نابینا با بینا مشاهده می­شود.

انجمن تخصصی روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی

پ) ویژگی های اجتماعی نابینایان

در بین افراد نابینا، فقدان نور و محرومیت از حس بینایی به ویژه در میان کسانی که بعد از سنین 7 سالگی از بینایی محروم شده ­اند، به لحاظ وابستگی فوق­العاده ­ای که به دریافت ­های بصری خود داشته ­اند ویژگی­ های اجتماعی قابل ذکری را فراهم می­آورد که در زیر به اهم آنها اشاره می­ شود:

1)

احساس انگشت­ نمایی در بین غالب افراد نابینا قابل مشاهده و توصیف است. افراد نابینا احساس می­ کنند که در تنهایی و جمع، در خانه و مدرسه، کوچه و خیابان، سفر و حضر، وجودشان مورد توجه خاص دیگران واقع می شود.به عبارت دیگر، نابینایی در نابینایان منجر به این می شود که احساس می ­کنند با وجودی که در بین جمع زیادی از دوستان و همکلاسی ­های بینا هم نشسته باشند بیشترین نگاه و توجه دیگران متوجه حضور آنها می­ شود.

به سخن دیگر، احساس انگشت­ نمایی در خلوت و جمع احساس غالبی است که بین افراد نابینا وجود دارد.از این رو این افراد از حساسیت بیشتری نسبت به دیگران برخوردارند و در نتیجه، سطح آزردگی عاطفی و روانی ایشان فوق ­العاده بالا است.

به همین دلیل به لحاظ شخصیتی برخی از رگه­ های نامنی روانی-اجتماعی psychosocial insecurity. و گاه کم اعتمادی و پاره­ای بدبینی ­ها و سوءظن­ ها نسبت به کنش­ ها، واکنش­ ها و رفتارهای دیگران در نابینایان مشاهده می­ شود.

2)

افراد نابینا عموماً نسبت به تعاملات اجتماعی social interactions و ارتباطات کلامی verbal communication مستمر و معاشرت با دیگران، چه بینا و چه نابینا نگرشی مثبت و خوشایند دارند.

علی رغم نابینایی در نابینایان، ایشان از حضور در کلاس های مدارس عادی و محیط های دانشگاهی و ادامۀ تحصیل همراه با همسالان بینا، احساس رضایت satisfaction feeling قابل توجهی دارند.

فعالیت­ های اجتماعی و ایفای وظیفه و پذیرش مسئولیت در نهادها و سازمان­های مختلف جامعه همراه با همکاران بینا برای افراد نابینا بسیار مطلوب و دلخواه است.

همچنین، بر اساس پژوهش های سازمان بهزیستی، گویا در امر ازدواج و زندگی مشترک نیز نابینایان ترجیح می­دهند همسری بینا و یا نیمه­ بینا داشته باشند.  

3)

حساسیت فوق ­العاده نسبت به محیط اطراف، همراه با بعضی بازخوردهای تردید آمیز و نه چندان مثبت نسبت به رفتار دیگران، خود مشغولی­ های موقعیتی، خیال­ پردازی، رویا پردازی روزانه day-dreaming و چرت­های مکرر در کلاس ها و نشست­ های جمعی از جمله بارزترین ویژگی ­های رفتار و شخصیتی نابینایان است.

برای مطالعه بیشتر: نابینایی و نقایص بینایی چیست و تست سنجش بینایی چگونه است؟