مهارت تفکر خلاق و خلاقیت: مهارت نهم از مهارت‌های ده‌گانه زندگی
نگارنده: دکتر امیر محمد شهسوارانی
مقدمه
دنیای امروزی هر لحظه در شرف تغییر و تکوینی شگرف است. انقلاب اطلاعاتی و الکترونیکی و انفجار دانش امکان پیش‌بینی دانش‌های لازم را برای برخورد مناسب با شرایط محیطی با مشکل رو به رو ساخته است. از همین رو، پژهشگران راه چاره را در توجه به خلاقیت و توانمندی‌های فکری بشر دانسته‌اند.
از دیدگاه روانشناسی، خلاقیت یکی از جنبه‌های اصلی تفکر یا اندیشیدن است. تفکر عبارت است از فرایند بازآرایی یا تغییر اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت.
تفکر بر دو نوع است:
- تفکر هم‌گرا عبارت است از فرایند بازآرایی یا دوباره‌سازی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت .
- تفکر واگرا عبارت است از فرایند ترکیب و نوآرایی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت، خلاقیت یعنی تفکر واگرا.
تعریف مهارت تفکر خلاق و خلاقیت
طبق تعریف روانشناس شهیر پژوهشگر حوزه خلاقیت، پروفسور دکتر تورنس خلاقیت فرآیندی است مشتمل بر حساسیت به مسائل کمبودها، تنگناها و ناهماهنگی‌ها. این حساسیت در پی تشخیص مشکل یا مشکلات به وجود می‌آید. به دنبال آن جستجو برای یافتن راه‌حل‌هایی جهت رفع آن مشکلات و طرح فرضیه‌هایی برای این منظور آغاز می‌گردد. پس از آن فرضیه‌هایی مطرح شده و راه‌حل‌های ناشی از آنها مورد آزمایش قرار می‌گیرد. درصورت لزوم دستکاری شده، تغییرات لازم در آنها به وجودآمده و بالاخره نتایج حاصل از این آزمایش منتشر می‌گردد.
بر اساس این تعریف است:
- سیالی: سیالی به معنای استعداد و توانایی تولید ایدههای فراوان در فرد در یک بازه زمانی مشخص است.
- بسط: به معنای تلاش فرد در زمینه توجه به جزئیات و دقت در اجزای امور میباشد.
- ابتکار: این عامل اشاره به توانایی فرد در تولید ایدههای نو و غیر معمول دارد
- انعطاف‌پذیری: انعطاف‌پذیری یا گستردگی ذهن به معنای استعداد ذهنی فرد در تولید ایده‌ها یا روش‌های بسیار گوناگون است.
خلاقیت در بسیاری از زمینه‌های زندگی روزمره ما مهم است و به نظر می‌رسد خصیصه‌ای شایسته در افراد برای بیان باشد. خلاقیت در علم و آموزش به اندازۀ حوزه‌های صنعتی و اقتصادی مورد نیاز است.
خلاقیت ابعاد شناخته شده و ناشناخته بسیاری دارد و تاکنون پژوهش‌های بسیاری پیرامون عوامل تاثیرگذار بر خلاقیت انجام شده است.
به نظر برخی از صاحبنظران، به طور کلی مجموعه‌ای از عوامل شناختی نظیر هوش و استعداد، متغیرهای محیطی همچون عوامل سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و متغیرهای شخصیتی چون انگیزه درونی، ویژگیهای خود-رهبری بر خلاقیت موثر هستند.
خلاقیت ارتباط مستقیمی با قوه تخیل یا توانایی تصویرسازی ذهنی دارد و به همین دلیل، تنوع دریافت داده‌ها و اطلاعات از محیط، توان شناخت، دسته‌بندی، تجزیه و تحلیل، و در نهایت تلفیق آنها با یکدیگر برای ساخت مفاهیم جدید، بعنوان عناصر کلیدی خلاقیت هستند.
از دیدگاه روانشناسی علمی، خلاقیت نیازمند موارد زیر برای رشد و توسعه است:
- فرهنگ و جامعه
- حوزه یا حیطه‌های مطالعه
- تجارب خانوادگی
- ویژگیهای شخصیتی
مهارت تفکر خلاق
مهارت تفکر خلاق، مهارتی است که شخص از تلفیق مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری، صاحب افکار و روابط تازه‌ای می‌شود و توانایی کشف و انتخاب راه حل های جدید را پیدا می کند. مهارت تفکر خلاق به ما کمک می کند در مواجهه با حوادث ناگوار چگونه احساسات منفی خود را به احساسات مثبت تبدیل کنیم.
در حقیقت، مهارت تفکر خلاق نوع دیگر دیدن است در این تفکر هیچگاه مشکل یک عامل مزاحم به حساب نمی‌آید، بلکه یک فرصت برای کشف راه حل های نو و بدیع تلقی می شود تاکنون کسی به آن توجه نکرده است.
این نوع تفکر هم به مسئله و هم به تصمیم‌گیری‌های مناسب کمک می کند. با استفاده از تفکر خلای، راه حل‌های مختلف مسئله و پیامدهای هر یک از آنها بررسی می شوند. با کمک این مهارت، فرد مسائل را فراتر از تجارب مستقیم خود را دریافته و حتی زمانی که مشکلی وجود ندارد و تصمیم‌گیری خاصی مطرح نیست، با سازگاری و انعطاف بیشتر زندگی میکند.
ویدئوی زیر به معرفی و بیان ابعاد مختلف مهارت تفکر خلاق و خلاقیت (بعنوان مهارت نهم از مجموعه مهارت‌های ده‌گانه زندگی) پرداخته و توضیحی مختصر در زمینه کارکردها و کاردبردهای این مهارت برای پیشرفت در زندگی، تحصیل و شغل ارائه می‌نماید:
